“Teruggang? Stop met normeren, start met waarderen!”

Vorige week woensdag bracht de Onderwijsinspectie het rapport uit over De Staat van het Onderwijs 2016-2017. De kranten stonden er vol van: de gemiddelde resultaten van leerlingen in het funderend onderwijs lopen de afgelopen 20 jaar geleidelijk terug. Media berichtten daarbij dat de inspectie meer bemoeienis vanuit de overheid zou aanbevelen. Buiten het feit dat het een misinterpretatie is van de tekst in het rapport, zou het een gotspe zijn: je kan problemen niet oplossen met het denken dat het heeft veroorzaakt. Het is juist de normerende mindset die voorkomt dat leerlingen gaan schitteren. Daarom willen wij graag de Onderwijsinspectie uitnodigen om vooral radicaal door te zetten op de weg die met het nieuwe toetsingskader is ingeslagen: de waarderende weg.

Hoe normen ambitie en bevlogenheid dempen
De Onderwijsinspectie constateert dat besturen, scholen en professionals onvoldoende hun autonomie benutten. Zij missen vaak ambitie in het onderwijs. Bijzonder is dat zij daarbij geen relatie leggen met de afreken- en verantwoordingscultuur die ontstaan is toen zwakke en zeer zwakke scholen onder de loep werden genomen. Natuurlijk mogen er eisen gesteld worden aan de kwaliteit van het onderwijs. En als je kijkt naar de sterke daling van het aantal zwakke en zeer zwakke scholen in de periode van 2011 tot en met 2016, dan heeft dat zijn uitwerking gehad. Het heeft echter als bijwerking gehad dat het op veel plekken voor een verlaagd plafond in ambitie heeft gezorgd.

Dat begon al met het oordeel dat over de school geveld werd. Onderwijzend personeel dat met hart en ziel zich inzette werd eerder gedemotiveerd dan gestimuleerd met het predicaat “Zwak” of “Zeer zwak”. Schoolleiders mochten hard aan de slag om de spirit er weer in te krijgen en iedereen te stimuleren om aan verbeteringen te werken. Ook de scholen waar de inspectie nog langs moest komen gingen uit angst even hard aan de slag om aan de normen te voldoen. Dit waren zulke inspannende exercities, dat de hele boel op diverse scholen inkakte nadat de inspectie geweest was en men weer een basisarrangement kreeg toegewezen. In de blog “Is er leven na de inspectie?” heb ik dat effect al eens beschreven. Als je normen stelt, gaan mensen de grens op zoeken en creëer je een cultuur waarin we net voor die voldoende gaan omdat het moet. En daarna wil je heel graag met andere dingen aan de slag.

Hoe normen ontwikkeling remmen
Dat gekozen is voor de aanpak om scholen zo te beoordelen en in te delen is begrijpelijk. Het past geheel in het normerende denkkader dat sowieso grotendeels heerst in het onderwijs in Nederland. De focus ligt sterk op wat kinderen moeten leren. Daarbij worden zij onderling vergeleken met Citotoetsen en ingedeeld in categorieën. Toetsen worden gebruikt om een oordeel te vellen. Die onderlinge vergelijking wordt het meest gecommuniceerd met ouders en leerlingen. Als je steeds een 5 scoort, voelt dat hopeloos, alsof er geen enkele ontwikkeling in zit. Terwijl je in de vaardigheidsscore juist enorm vooruit kan zijn gegaan. Tegelijkertijd kan een kind met een enorme voorspong nog steeds een 1 score zonder verdere progressie geboekt te hebben. Kortom: als wij willen dat kinderen zich ontwikkelen en gaan groeien en bloeien naar hun potentieel, dan is het vooral zaak dat zij zich kunnen vergelijken met zichzelf een half jaar geleden. De vergelijking met anderen werkt verblindend en deprimerend. En de oordelende categorieën werken een fixed mindset in de hand.

We hebben er niet eens citotoetsen voor nodig, want ook in het VO komen wij het veelvuldig tegen dat leerlingen gedemotiveerd raken. Pubers ervaren nog veel sterker weerzin omdat zij zaken moeten leren. Dat is vooral het geval als zij het nut er niet van inzien. Eigenlijk willen zij heel graag intrinsiek gemotiveerd raken. Door externe beloning in de vorm van cijfers wordt dat echter versluierd. Omdat het eigen verlangen niet wordt ontlokt, is vaak de eerste vraag bij een opdracht: “Is het voor een cijfer?”. En als dat niet het geval is, dan beginnen ze er liever niet aan. Wanneer het wel voor een cijfer is, dan gaan veel leerlingen niet meer doen dan nodig is voor een 6. De norm maakt dat je niet hoger gaat springen dan dat de lat wordt gelegd. Hoe veel meer zouden zij echter gaan presteren als zij een doel of ideaal nastreven dat zij zelf willen bereiken?

Hoe de waarderende benadering daar radicaal anders in is
De waarderende benadering gaat ervan uit dat iedereen in de basis gemotiveerd is om zijn best te doen. Iedereen heeft potentieel en wil dat graag benutten. De kennis over wat je in huis hebt, wat je motiveert, wat je graag wilt en wat het ideaal is dat je wilt nastreven ligt in eenieder besloten, doch vaak onbewust. Het is de kunst om dat te ontlokken en ontluiken. Als men op scholen bezig gaat met de vragen als: Wanneer zijn wij op ons best? Wat was onze meest geweldige les? Waar hebben leerlingen het meest van geleerd? Dan wordt verlangen aangewakkerd om het eigen potentieel volledig te benutten. Dan komt de ambitie naar boven die de inspectie wil zien. Dan krijgt men het zelfvertrouwen dat nodig is om de ruimte voor de eigen autonomie te pakken. En dat is wat de inspectie graag wil, omdat het tot schitterend onderwijs leidt. Dan worden hogere doelen bereikt, omdat men idealen nastreeft in plaats van normen.

En hetzelfde gebeurt bij leerlingen als wij de normerende benadering vervangen door de waarderende. Wat gaat er gebeuren als zij aan de slag gaan met de vraag: waarom is het voor jou belangrijk om dit te leren? Hoe zou het zijn als je toetst om te ontdekken wat je al weet en kan? En dat je die toets later net zo vaak mag overdoen tot dat jij tevreden bent met de progressie die je hebt gemaakt? Als leerlingen weten hoe het onderwijs hen gaat helpen om te bereiken wat zij willen, dan gaan zij beter presteren. Het is niet de focus op resultaten die het onderwijs beter maken, maar de focus op de condities die maken dat leerlingen kunnen groeien en bloeien. Dat is wat ons drijft om werk te gaan maken van Waarderend Onderwijs en het net zo praktisch toepasbaar te maken als Waarderend Leiderschap.

Ter inspiratie heb je hier vast een overzicht van de verschillen tussen de normerende en waarderende benadering:

Wil je reageren op deze blog? Laat je reactie dan hieronder achter.

Deel deze blog met je netwerk