De waarderende aanpak bij bezuinigingen

Binnen de meeste stichtingen zullen de eerste begrotingsrondes achter de rug zijn. Hoewel onlangs in het nieuws kwam hoe groot op sommige plekken de reserves zijn, zijn er ook organisaties die door diverse omstandigheden genoodzaakt zijn om te bezuinigen. De gesprekken daarover kunnen behoorlijk energie slurpend zijn, zoals ik onlangs van een aantal schooldirecteuren vernam. Dat is volkomen begrijpelijk. Ook al krijg je invloed en word je gevraagd om mee te denken, het hele uitgangspunt is negatief. Misschien denk je dat je zoiets ook nooit leuk kan maken. Toch kan het vanuit de waarderende aanpak anders aangevlogen worden en dat maakt een wereld van verschil.

Waarom een andere aanpak belangrijk is
Een paar jaar geleden sprak ik een bestuurder van een huisartsenpost. Vanwege de financiële situatie waren ze genoodzaakt geweest om één van de drie posten te sluiten. Het besluitvormingsproces was prima verlopen. Alle huisartsen stonden er uiteindelijk achter. Ook de uitvoering was uitstekend gegaan. Je zou zeggen: doel bereikt. Toch was men niet blij en dat is best logisch. Het is als het afbreken van een deel van je huis, zonder dat er iets nieuws voor in de plaats komt. Als je alleen bezig bent geweest met wat er minder moet zijn en niet met de situatie zoals je hem uiteindelijk wil hebben, dan heb je alleen het gevoel dat je iets verloren hebt en niet dat je er iets mee gewonnen hebt. Daarom is het belangrijk om de focus te verleggen naar de wel-kant in dit soort processen.

Het begint wel bij erkenning van de niet-kant
Het is natuurlijk nooit leuk om het nieuws te brengen dat we moeten bezuinigen. Het roept de nodige negativiteit op. Ons systeem komt in een ‘tekort’ stand en we kunnen geldzorgen ook echt fysiek voelen als buikpijn. We voelen verlies aankomen, zaken waar we mogelijk afscheid van moeten nemen. Dat roept boosheid en gevoelens van onzekerheid op. Vaak bestaat de neiging om op zoek te gaan naar een zondebok: wiens schuld is het dat we ineens minder geld kunnen besteden? Dat is allemaal heel logisch en in de waarderende aanpak beginnen we bij het erkennen van deze negativiteit. Het is teleurstellend, vervelend en om je boos over te maken. Als dat er mag zijn dan kunnen we stil staan bij de vraag: wat gebeurt er als we niets doen, als we op dezelfde voet verder gaan?

Vervolgens staat de bedoeling centraal
De antwoorden op die laatste vragen maken zichtbaar waarom het belangrijk is en wat de urgentie is. Het laat ons voelen waar we het allemaal voor doen. Dat lijkt evident en toch is het belangrijk om erbij stil te staan. Want in de bedoeling, de missie en de toegevoegde waarde van je organisatie zit de overtuiging, de energie en de drive die je nodig hebt om krachtige besluiten te nemen. Het is de leidraad waar je iedere keer op terug kunt vallen en die alle keuzes legitimeert. Alle ideeën en oplossingen horen aan de bedoeling bij te dragen. Dan staat centraal waar je aan bouwt met elkaar.

Waarna we inventariseren wat onze kracht is
Bouwen doe je op stevige fundamenten. Ook als je voor het verbouwen eerst wat moet afbreken, is het belangrijk om te weten wat steunmuren zijn. Kortom: het is belangrijk dat je weet waar de kracht in je organisatie zit. Wat is de basis van ons succes? Wat laten we op onze beste momenten aan kracht en kwaliteit zien? Wat zijn de werkende principes? Wat willen we sowieso meenemen naar de nieuwe situatie? Dit zijn allemaal zaken waarvan je weet dat zij vertrouwen geven voor de toekomst, waar je op voort kunt bouwen. Dat geeft de energie om er echt wat van te maken.

En gaan verbeelden wat er mogelijk is
Stel dat we onze kracht en kwaliteit helemaal kunnen benutten om onze bedoeling te realiseren, hoe ziet dat er dan idealiter uit? Dat klinkt wellicht als een hele gekke vraag als je moet gaan bezuinigen en toch is het belangrijk om eerst de wereld van de mogelijkheden te verkennen. We zijn namelijk aan het verbouwen met de bedoeling om iets moois te creëren. Dan is het essentieel dat je dat ook voor je kunt zien. Wat zijn de ontwikkelingen in ons vakgebied en wat weten we van de mogelijkheden die dat biedt? Wat doen succesvolle anderen waar wij ons aan kunnen spiegelen. En stel dat wij op basis van dat alles onze organisatie opnieuw zouden kunnen opbouwen, hoe zou dat er dan uit kunnen zien? In deze ruimte kun je gaan ontdekken dat er andere keuzemogelijkheden zijn die meer waarde kunnen bieden. Als je zo bezig bent met creëren, groeit het verlangen om zaken te realiseren.

Zodat je kunt realiseren wat realistisch is
Geld is nooit een doel op zich, dus kan het ook nooit het startpunt zijn waar vanuit we denken. Het is in de eerste plaats een middel. En als het een resultaat is, dan heeft het een direct verband met de meerwaarde die een organisatie levert. Daarom staat waardecreatie – de bedoeling – altijd voorop en komt het middel geld pas om de hoek kijken als we het gaan realiseren. Als we weten wat de bedoeling is, wat er krachtig is en waar we naartoe willen werken, kunnen we echt keuzes gaan maken in het bouwen van de organisatie en het onderwijs. Dan kun je gaan kijken wat er mogelijk is binnen de ruimte die het budget biedt. Dat kunnen natuurlijk best pijnlijke keuzes zijn en toch worden die anders als het gaat over wat nog niet realistisch is, maar wel ooit kan worden.

Onvermoede kansen tot progressie
Al werkende vanuit de waarderende aanpak kun je een situatie die in eerste instantie als verlies ervaren wordt, zo keren dat er winst uit voortkomt. Momenten van crisis zijn momenten die uitnodigen om anders te kijken, andere mogelijkheden te verkennen en keuzes te maken. Zo kan het onvermoede kansen bieden om als organisatie toch progressie te boeken. Kost dat niet veel tijd, zo’n proces? Dat is een begrijpelijke vraag. En dan is mijn wedervraag: “Wat ben je bereid om aan tijd te investeren, zodat je met elkaar kan bouwen aan toekomstbestendig onderwijs voor toekomstige generaties?”

Download hieronder de hand-out met Waarderende Fasering bij gesprekken over bezuinigen. 👇🏻 (Door te klikken op de afbeelding).