De eenvoudige formule voor effectvolle vragen

Tijdens de trainingsdagen en de intervisiemomenten in het programma Waarderend Leiderschap in het Onderwijs komt er geregeld casuïstiek langs waarbij we met elkaar bedenken wat voor vragen je zou kunnen stellen. Toen ik onlangs, na enig geworstel van de deelnemers, met suggesties kwam, riep één van de deelnemers uit: “Hoe kan het toch dat ze er bij jou zo eenvoudig uitrollen?” Dat was een hele mooie vraag, die mij aan het denken zette. Wat doe ik eigenlijk? Hoe werkt dat in mijn hoofd?

Een effectvolle vraag is eenvoudig
Zoals in het voorbeeld, zet een effectvolle vraag je aan het denken. Daarvoor is het belangrijk dat je niet over de vraag zelf hoeft na te denken. Eenvoudige vragen die redelijk kort en begrijpelijk zijn, worden snel door mensen verwerkt. Grappig is dat deze vaak spontaan komen, zoals in het voorbeeld. Vragen die uit verbazing of verwondering komen, hebben vaak iets moois en uitnodigends.

Een effectvolle vraag heeft een duidelijke bedoeling
Als de bedoeling van je vraag niet helder is, krijg je vragen over de bedoeling. In bovenstaand voorbeeld was het voor mij volstrekt duidelijk wat de ander wilde. Deze wilde graag leren en begrijpen hoe dat bij mij werkt, zodat die het ook zou kunnen leren. Vaak zal de bedoeling van vragen helder zijn vanuit de context van het gesprek. Iemand begint bijvoorbeeld tegen jou te praten over een dilemma en je vragen hebben dan duidelijk de bedoeling om het te begrijpen en te verhelderen. Als je met je vragen aansluit bij de behoefte van de ander, loopt het soepel. Als jouw eigen doel ongevraagd erin verwerkt wordt, merk je vaak dat het minder soepel gaat lopen. Dan kan het handig zijn om je vraag in te leiden.

Een effectvolle vraag stuurt de aandacht
In Waarderend Leiderschap gebruiken we vragen om de aandacht van de ander te richten. Dus in een effectvolle vraag zit een duidelijke focus: waar wil je dat de ander naar kijkt. De manier waarop we willen dat mensen kijken, voegen we daaraan toe. In bovenstaand voorbeeld komt dat ook samen. De deelnemer wilde dat ik keek naar de manier waarop ik op vragen kom, waarbij zij graag wilde dat ik keek naar de eenvoud ervan.
Dus de eenvoudige formule van een effectvolle vraag is:
{De manier van kijken naar} + [Het onderwerp]

Voorbeelden:

• {Waarom is} [dit probleem] {belangrijk voor je}?
• {Wat zou je willen veranderen aan} [deze situatie]?
• {Wat waardeer je aan} [dit voorstel]?
• {Waar begint} [jouw verhaal]?

Soms moet je een hypothese toevoegen voor het effect
Er zijn ook vragen die spanning kunnen veroorzaken als je ze zo rechtstreeks vraagt. Als je bijvoorbeeld vraagt: [Wat in deze les] {zou je anders willen doen}? Bij zo’n vraag denken leerkrachten gelijk: “Oh, dus jij vindt dat ik iets niet goed heb gedaan!” Voor het gewenste effect is het dan handig om er een hypothese aan te koppelen. Dat doe je door te beginnen met “Stel dat…” of “Als ik ervanuit ga dat…” Bijvoorbeeld: (Stel dat er iets is) {wat je anders had willen doen} [in deze les], {wat zou dat dan zijn}? Een ander voorbeeld van een dergelijke hypothese is: (Als ik ervanuit ga dat je op tijd wilt komen), {wat maakt dan} [dat het je de laatste tijd niet lukt]? Door de beste intenties van de ander als hypothese aan je vraag toe te voegen, wordt het minder spannend om deze te beantwoorden.

En verder is het een kwestie van eenvoudigweg doen
Misschien vind je deze formule nog helemaal niet zo eenvoudig. Dat geeft niets. Het is verder ook een kwestie van gewoon doen en focus houden op de belangrijkste punten. Wees helder over je bedoeling, verwerk in je vraag waar je wilt dat de ander naar kijkt en wat je daarvan wilt weten. Op die manier kan je een paar vragen voor een gesprek voorbereiden. En als een vraag dan niet het gewenste effect heeft? Dan stel je gewoon een volgende vraag. Vertrouw daarbij op je eigen nieuwsgierigheid, beste intenties en verwondering.

Deel deze pagina met je netwerk: