Gezichtsverlies? Laat de ander aan gezicht winnen!

Al enige tijd zijn er regelmatig nieuwsberichten over leiders die in opspraak zijn gekomen door grensoverschrijdend gedrag. Recent kwamen er onderzoeken van bureaus en journalisten aan het licht over toestanden in de wereld van de televisie, het theater en de universiteit. En vorige week trok prinses Laurentien naar aanleiding van berichtgevingen zich terug als voorzitter van de Stichting Gelijkwaardig Herstel. Wat in al die situaties opvallend is, is dat mensen zich niet herkennen in de beelden die anderen van hen schetsen. Dat leidt tot defensieve reacties die, hoewel begrijpelijk, averechts werken, omdat het tot meer gezichtsverlies leidt. Het is een volstrekt logisch en herkenbaar mechanisme dat bij ons allemaal een rol speelt. Als je echter aan gezicht wilt winnen, is het veel effectiever om waarderend de focus te verleggen naar de ander.

Natuurlijk wordt de kritiek niet herkend
Iedereen doet alles met de beste intenties. Zo beziet iedereen zichzelf en zeker leiders die gedreven worden door hogere ambities. Zij zijn bereid om alles te doen voor bijvoorbeeld De Waarheid, De Kunst, De Wetenschap of De Rechtvaardigheid. Hoewel zij daarin graag grensverleggend zijn, hebben zij nooit bewust de intentie om over de persoonlijke grenzen van mensen heen te gaan. Als je dan te horen krijgt hoe anderen jouw gedrag als kwetsend of bedreigend hebben ervaren, dan voelt dat als een miskenning van jouw intenties. Dus natuurlijk herken je dat beeld niet, want je voelt je niet gezien en gehoord in wie je werkelijk bent. Dat gebeurt ons allemaal als je kritiek krijgt die haaks staat op je bedoeling.

Maar defensie leidt tot meer gezichtsverlies
Naast de boosheid om de miskenning, worden we in zulke situaties onbewust ook gedreven door schaamte. We willen niet dat anderen ons als kwetsend en bedreigend zien. Dus wil je dat beeld rechtzetten en je gedrag rechtvaardigen. Je had het niet zo bedoelt. Mensen kunnen er ook anders naar kijken. Als zij zelf anders hadden gereageerd, had jij dat ook gedaan. Et cetera. Alleen is dat gedrag nog veel kwetsender. Want we miskennen daarmee de beleving van de ander en maken die minderwaardig. Kortom: in onze pogingen om zelf gezichtsverlies te vermijden, zorgen we er juist voor dat de ander gezichtsverlies gaat ervaren. Daarmee raak je gevangen in een patroon dat alleen maar leidt tot meer gezichtsverlies voor jezelf.

Ga eerst de ander begrijpen
Gelukkig is het patroon te doorbreken of te voorkomen. Daarvoor is het essentieel dat je de focus verlegt van jouw gekwetstheid naar de gekwetstheid van de ander. Juist omdat het jouw intentie niet was, wil je begrijpen wat de ander geraakt heeft. Dat vraagt om het stellen van oprechte en nieuwsgierige vragen over hoe de ander het beleefd heeft en het teruggeven van conclusies, zodat de ander hoort wat je ervan begrijpt. Op die manier voelt diegene zich gezien, gehoord en serieus genomen. Die behoudt diens gezicht en dat is de eerste stap.

En bedank de ander voor diens inzichten
Als je begrijpt wat er bij de ander speelt, is het belangrijk om de ander te bedanken voor het feit dat deze de moed en moeite heeft genomen om je dit allemaal te vertellen. Want als het goed is, heb je net zolang doorgevraagd tot het verhaal van de ander voor jou waardevol wordt. Je kunt dan ook vertellen wat je ervan geleerd hebt en wat je ermee gaat doen. Door op deze manier de ander belangrijk te maken, wint hij/zij aan gezicht. Diegene voelt zich meer waard dan voor het gesprek.

Dan pas kan jij aan gezicht winnen
Je hebt zo de condities gecreëerd waaronder de ander jou kan zien en erkennen, waardoor jijzelf aan gezicht kunt winnen. Het idee is, dat je pas krijgt wat je wilt, als je het eerst aan de ander geeft. Vaak krijg je als vanzelf begrip terug en zal een ander vertellen hoe die anders had kunnen reageren. Het kan ook zijn dat je graag nog wilt uitleggen hoe de situatie voor jou was. Dan is het wel essentieel dat je eerst vraagt of de ander het oké vindt dat je jouw kant van het verhaal vertelt. Het kan daarbij helpen om de ander wederom belangrijk te maken, want die kan dan met je meedenken: hoe dan wel?

En die anonieme klachten dan?
In de hoogoplopende gevallen komen klachten over leiderschap vaak via anonieme kanalen naar boven. Als dat gebeurt, heb je waarschijnlijk al heel veel kansen gemist om anderen aan gezicht te laten winnen. Want dit soort negatieve spiralen beginnen doorgaans klein, met momenten waarop je te maken krijgt met weerstand van jezelf en van anderen. Dan is het al zaak om de focus te verleggen naar wat de ander te vertellen heeft, dat van waarde is. Want juist daarin kun je ook de intenties van de ander vertrouwen. Achter alle weerstand en kritiek van anderen liggen evenzo de beste bedoelingen, als achter jouw ambities en idealen.

Daarvoor creëer je de condities voor openheid
Toen ik als interim schoolleider met mijn opdracht startte, vertelde ik bij de kennismakingsbijeenkomst: “Ik heb één belangrijke stelregel: alles dat niet gecommuniceerd wordt, bestaat niet voor mij. Ga er niet vanuit dat ik het ruik of aanvoel. Als het belangrijk is: vertel het mij.” Als trainer ben ik nog meer gaan begrijpen hoe dat werkt en vertel ik: “Als er iets speelt in je onderbuik – je voelt irritatie, je haakt af, het gaat je te snel, het gaat je te langzaam, je hebt behoefte aan koffie, pauze of frisse lucht – vertel het. Als je aan het eind van de dag denkt ‘had ik maar…’ dan is het aan de late kant.” Dat nodigt mensen uit om te delen wat er speelt. Jouw waarderende reactie daarop is dan wel essentieel, zodat de openheid geloofwaardig is. Dat is het belangrijkste gezicht dat je te winnen hebt als leider.