Ondanks dat minister Wiersma herhaling probeerde te voorkomen, voelde hij zich genoodzaakt om zijn functie neer te leggen nadat er opnieuw klachten waren binnengekomen over intimiderend gedrag. Het is een van de vele voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag van mensen in een machtspositie die de laatste tijd in het nieuws komt. Het lijkt steeds vaker voor te komen. Hoe komt dat toch? En op welke manier kun je als leider nu wel voorkomen dat je in een dergelijke positie terecht komt?

Het is ook goed nieuws
Naar mijn idee is de trend begonnen bij de berichtgeving rond Harvey Weinstein en de #metoo-beweging. Er kwamen kort daarop meer schandalen aan het licht als het ging om seksueel grensoverschrijdend gedrag. Sinds vorig jaar zijn de meer tirannieke trekken van bepaalde leiders in het nieuws gekomen, zoals de verhalen die de ronde doen over Khadija Arib en Matthijs van Nieuwkerk. Recent is het gedrag van Jan Anthonie Bruijn en Dennis Wiersma onder de loep genomen. Komt het gedrag dan steeds vaker voor? Volgens mij niet en is er iets anders aan de hand. We zijn strenger geworden in onze normen, in wat we ‘normaal’ gedrag vinden. Wat vroeger geslikt werd, wordt nu niet meer geaccepteerd. Dus eigenlijk is het goed nieuws: we zijn grensverleggend bezig. Daarom lopen sommige leiders nu eerder tegen bepaalde grenzen op.

Wat niet helpt: de focus op het niet overschrijden van de grens
Vanuit het waarderende gedachtegoed is het geen helpende mindset om bezig te zijn met wat je niet wilt. Exemplarisch is het verhaal dat een collega trainer zo’n twintig jaar geleden meemaakte. Voor een bijeenkomst met een christelijke ondernemersvereniging zou hij een inleiding doen met een acteur. Vanwege de doelgroep had hij hem uitdrukkelijk op het hart gedrukt om niet te vloeken. Deze boodschap had de acteur diverse malen in zijn hoofd herhaald. Toen hij voor het rollenspel opkwam, begon hij door alle aandacht op wat hij niet moest doen juist zo grofgebekt dat je niet eens een Christelijk achtergrond nodig had om geschokt te zijn. Gelukkig kon de trainer in zijn rol de acteur openlijk corrigeren, wat hem bijna een staande ovatie opleverde. Al met al illustreert het de ervaring die Wiersma nu ook heeft: je krijgt juist wat je wilt vermijden.

Je kunt beter ver voor de grens blijven
Mijn vader is predikant en van hem leerde ik een wijze les. Hij kwam vanuit zijn rol in de gemeente regelmatig in aanraking met vrouwen in een kwetsbare positie. Bijvoorbeeld weduwen die verdrietig waren na het overlijden van een echtgenoot of vrouwen die een scheiding doorgemaakt hadden. Daarbij heeft hij altijd fysiek afstand gehouden en zich volledig gericht op het bieden van troost met woorden. Hij heeft nooit een arm om hen heen geslagen, ook al hadden zij daar nog zo’n behoefte aan. Hiermee beschermde hij zowel hen als zichzelf voor de verleiding die daardoor juist zou kunnen ontstaan. Een verleiding waarvan hij wist dat een aantal collega’s ervoor gevallen waren. “Je moet de kat niet op het spek binden” zei hij daarover. Of anders gezegd: als je grensoverschrijdend gedrag wil voorkomen, helpt het om op veilige afstand van de grens te blijven.

Door te handelen naar het ideaal
Het kwam twee weken geleden ook aan de orde in een casus over een docent. Diens leidinggevende was op het punt gekomen waarop een serieuze waarschuwing gegeven moest worden naar aanleiding van een tweede incident. Daarbij was de betreffende docent zich van geen kwaad bewust, want hij had alles met de beste intenties gedaan. In zijn betrokkenheid naar een leerling toe had hij niet gemerkt hoe hij met kleine stapjes de grens overschreden had. Er ontstond met hem dan ook discussie of bepaald gedrag wel of niet kon. Dat is ook de moeilijkheid: als je grenzen stelt, zoeken mensen ze op. Hoe zorg je dan dat ze er vandaan blijven? Vanuit het waarderend gedachtegoed weten we dat het veel beter werkt om met medewerkers in gesprek te gaan over hoe zij hun rol en functie idealiter zien en wat dat betekent voor hun handelen. Als mensen hun focus leggen op de waarden die zij willen realiseren, dan worden grenzen irrelevant. Dan blijven we zelfs uit het grijze gebied en handelen we juist vanuit het respect voor de autonomie en persoonlijke ruimte van anderen.

Verwoord in een taal die ertoe doet
Wat zou er anders zijn geweest als Wiersma vanuit een ideaalbeeld als leider had gehandeld? Misschien heeft hij dat wel gedaan. In zijn ogen moest hij een daadkrachtig leider zijn. Hij schreef: “Daarvoor moet je soms door muren heen breken en stevig op de deur van heilige huisjes durven kloppen”. Ook al is het beeldspraak, het is toch een gewelddadig idioom. Het is logisch dat je dan eerder intimiderend gedrag laat zien. Daarom is het belangrijk om zo’n ideaalbeeld met elkaar te vormen en te reflecteren op wat het taalgebruik oproept.

De afgelopen week heb ik hele andere woorden gehoord, van leiders in het onderwijs die het programma Waarderend Leiderschap hebben afgerond. Die hebben gemerkt dat je ambitie en verandering veel sneller realiseert als je het gesprek aangaat, met aandacht bij het verhaal van de ander blijft, oprecht luistert naar de verlangens van mensen en hen laat praten over hun mooiste ervaringen. Dan ontdek je samen welke muren draagmuren zijn en wat er voor waardevols in heilige huisjes staat. De professionals in het onderwijs gaan dan met alle plezier samen verbouwen, omdat hun leiders hen zien en weten wat er belangrijk is.

Deel deze pagina met je netwerk: