Je eigen rol onder ogen zien is voorbeeldig leiderschap

Wat een week hebben we achter de rug als het gaat om leiderschap. Eerst wordt in de VS een ‘krachtige leider’ gekozen. Daarna moest er krachtig opgetreden worden tegen geweld in Amsterdam, waarna diverse politieke leiders, die om hun ‘krachtige taal’ gekozen zijn, het nodig vonden om de burgemeester de maat te nemen. Daar vielen anderen weer overheen met hun kritiek. De beste les en het meest krachtige optreden kwam evenwel van Femke Halsema zelf, want zij nam haar eigen rol onder de loep en leerde daarvan.

Geen teken van kracht, maar van onmacht
Het is al enkele jaren de mode onder politici: als er iets gebeurt dat niet door de beugel kan, dan moet je dat krachtig veroordelen. Voorheen deed men dat vaag ‘in de meest krachtige bewoordingen’. Deze keer moest vooral benoemd worden wat er volgens de regering en coalitie aan de hand was: Nederland heeft een integratieprobleem. Dat klinkt krachtig, maar is inhoudelijk een enorm zwaktebod, omdat het volledig wordt geëxternaliseerd. Het is een onmachtige reactie op de explosie van onmachtig geweld. Dat hebben beschuldigingen en geweld namelijk met elkaar gemeen: je hebt het alleen nodig als je je onmachtig voelt.

Omdat men totaal voorbijgaat aan de eigen rol
Deze regering is gevormd door mensen die al jarenlang vanuit onmacht culturele en religieuze verschillen als probleem bestempelen. Nu ze invloed hebben gaan ze de permanente verblijfsvergunning afschaffen en het ‘hardste asielbeleid ooit’ vormgeven. Het is een overduidelijke boodschap aan bepaalde groepen mensen dat zij niet welkom zijn. De boodschap is: wij willen niet dat mensen uit andere culturen integreren. Dan is het gotspe om te zeggen dat ‘Nederland’ een integratieprobleem heeft als het overduidelijk door de betreffende politici zelf gecreëerd wordt. Als je niet naar je eigen rol kijkt, ben je een lijder in plaats van een leider.

We mogen een voorbeeld nemen aan Femke Halsema
Hoe krachtig was daarentegen de zelfreflectie van Femke Halsema die wel keek naar haar eigen rol. Hoewel zij de bedoeling had om empathie te tonen naar joodse Amsterdammers door de angstige beelden als een ‘pogrom’ te beschrijven, zou zij dat woord nu niet meer gebruiken vanwege de gevolgen die het heeft gekregen. Het is in haar ogen misbruikt door zowel de Israëlische regering als binnenlandse politici voor de eigen propaganda. Zij is zich ervan bewust dat woorden ertoe doen en dat zij met de kennis van nu liever andere taal had gebruikt. Door naar haar eigen rol te kijken onderkent zij haar invloed. Als leider terugkomen op je woorden, excuses maken en daar hersteldaden aan verbinden, dat is krachtig.

Ook in het onderwijs
Een uitspraak als “Leerlingen hebben een motivatieprobleem”, wordt nogal eens gebezigd in het onderwijs en is net zo’n onmachtuitspraak als “Nederland heeft een integratieprobleem”. Het is externaliserend en veralgemeniserend. De oorzaak wordt bij de leerlingen gelegd en er wordt niet gekeken naar de eigen rol in het onderwijs en het systeem. Als je dat wel zou doen, zou je tegen leerlingen kunnen zeggen “Sorry, het lukt mij nog niet zo goed om het onderwijs zo vorm te geven dat het jullie motiveert om het te volgen.” Moet je eens opletten hoe leerlingen je dan willen gaan helpen om het beter te maken en hoe motiverend dat werkt voor iedereen. Door zo je beste intenties en oprechte verlangens te delen pak je juist op een krachtige wijze je rol.

Want daar kunnen we met voorbeeldig gedrag nieuwe leiders creëren
Het wordt hoog tijd dat andere beelden over krachtig en voorbeeldig leiderschap gemeengoed worden, zodat we betere leiders worden en kiezen. Het onderwijs is bij uitstek een kweekvijver voor nieuwe leiders en derhalve is het essentieel dat iedereen zich bewust is van diens leidende en voorbeeldige rol. Door de harde woorden uit Den Haag lopen nu de discussies in de klas op, rapporteren leraren en docenten. Dat kun je ervaren als een probleem. Misschien is het boven alles een kans om te laten zien dat het anders kan. Niet door antwoorden te geven over hoe het anders moet, maar door leerlingen te vragen hoe zij het graag zouden willen. Wanneer is er volgens hen sprake van verbinding en integratie? Wat is daarin voor hen belangrijk en waarom? Wanneer lukt dat al het beste en wat leren we daaruit van wat er mogelijk is? Waar ligt onze eigen invloed in houding, gedrag en manier van kijken?

Laten we zo leiders creëren die met vragen verbinden in plaats van met oordelen verdelen.