“Jouw kwaliteiten zijn absoluut relatief”

In waarderende gesprekken gaan we op zoek naar de kwaliteiten van onze gesprekspartner. We willen namelijk dat mensen zich bewust zijn van hun potentieel. Het is daarbij belangrijk dat zij het zoveel mogelijk zelf benoemen. Toch ontkomen we er niet aan om de sterke kanten soms voor anderen te verwoorden, omdat mensen zich nu eenmaal niet zo bewust zijn van hun kwaliteiten. En dan wordt vaak duidelijk waarom men ze niet zo ziet: de betreffende kwaliteit wordt gerelativeerd. Hoewel ze gelijk hebben dat een kwaliteit altijd relatief is, is het ook jammer dat het aan kracht verliest als je het relativeert. Want of het een kracht is, heb je absoluut zelf in de hand.

Kwaliteiten zijn bijzonder
We zien de neiging om te relativeren meestal het sterkst wanneer mensen een compliment krijgen. “Ja maar, dat hoort gewoon bij mijn werk,” zeggen mensen dan. Of zoals die leerkracht die ik naar aanleiding van een mooi verhaal teruggaf: “Dus jij bereid je goed voor.” Die reageerde met: “Ja maar, dat is toch normaal?” Waarop ik met een knipoog antwoordde in de geest van Juf Ank: “Dat vinden wij niet normaal, dat vinden wij heel bijzonder!” Ze vond het moeilijk om zoiets gewoons als een kwaliteit te zien. Toch is dat belangrijk. Want pas als je een eigenschap als kwaliteit ziet, ga je hem ook zo inzetten. Dan ga je het inzetten met een doel voor ogen.

Kwaliteiten zijn situationeel
Een kwaliteit is namelijk een eigenschap of een vaardigheid waarmee je een bepaald effect bereikt. Dus het is iets dat van waarde is als je het doelgericht inzet. Echter, als een kwaliteit zo normaal is dat je het altijd doet, dan verliest het aan waarde. Dan zet je het ook in wanneer het weinig toevoegt of zelfs te veel van het goede wordt.

Zoals die leerkracht die uitermate duidelijke grenzen stelde aan een aantal leerlingen die veel te veel ruimte namen om met wangedrag hun zin te krijgen. Dat werkte al snel uitstekend en bracht veel veiligheid en rust in de klas. In de eerste weken was dat super bevorderlijk voor de sfeer. In het vervolg trok zij iedere keer de spreekwoordelijke teugels aan bij iedere neiging van een leerling om de ruimte te pakken. Ook al deed de leerling dat met passend gedrag, het werd gezien als het uittesten van de grenzen. Ze zit nu in het stadium dat zij de teugels niet meer durft te laten vieren, terwijl deze aanpak er inmiddels voor zorgt dat ze niet dermate plezier met de klas kan hebben als ze gewend was met andere klassen. Door de herhaling van wat eerst een kwaliteit was, verliest het aan kracht. Deze vernauwde blik wordt beeldend verwoord met de uitdrukking “De man met de hamer, ziet in elk probleem een spijker.” In de ene situatie is een eigenschap of vaardigheid daadwerkelijk een kwaliteit omdat het effectief is en in een andere situatie is de inzet van dezelfde eigenschap of vaardigheid niet passend. Dat maakt een kwaliteit situationeel.

Toch is het zonde om ze te relativeren
Dat betekent overigens weer niet dat je kwaliteiten moet relativeren door het aan de situatie te koppelen, wat we vaak doen als we een compliment krijgen. Tegen een coachingskandidaat zei ik onlangs: “Dus jij bent een sfeermaker en een aanjager.” “Nou ja, dat valt wel mee,” reageerde ze. “De situatie was ook gewoon heel relaxt. Ik voelde mij gewoon vrij. Er hoefde niets.” Daarmee maakte zij de potentiële kwaliteit die ik aandroeg weer kleiner. Dat doen mensen vaker. Het lijkt wel of we de verwachtingen wat willen temperen. Adel verplicht, dus stel je voor dat je er bewust van bent dat je iets kan, dan schept dat ook de verantwoordelijkheid om er iets mee te doen. En als het vervolgens eens niet zou lukken, dan voelt het pas echt als falen. Dus kan het beste comfortabel zijn om een veiligheidsmarge in te bouwen door de verwachtingen naar beneden te schroeven.

Want er zit een verlangen onder
Aan de andere kant willen wij het liefst dat onze kwaliteiten steeds het gewenste effect hebben. Als je eenmaal iets gelukt is, waar je trots op bent en blij van wordt, dan wil je daar meer van. Dat verlangen uitte de coachingskandidaat juist door een negatieve relativering. Want, gaf ze aan, als het niet gaat zoals zij wil, dan wordt ze heel cynisch en kan zij mensen tot de enkels afzagen. Aan de ene kant laat ze daarmee zien hoe groot haar verlangen is om mensen aan te jagen. Aan de andere kant is het ook een teken dat zij daadwerkelijk sfeer kan maken, ook al is het in dat geval in negatieve zin. Want dat doet ze met dezelfde kracht en eigenschappen. Nu zij snapt dat zij hoe dan ook invloed op de sfeer heeft, heeft zij zich voorgenomen om het bewust positief in te gaan zetten.

Het mooie van het bereiken van gewenste effecten met de inzet van je kwaliteiten, is dat het maar één keer gelukt hoeft te zijn om te weten dat je het kan. Dan heb je het blijkbaar in je. Alle reden om er juist vertrouwen uit te halen en het zo absoluut mogelijk en op zijn mooist te bekijken. Ik kan dat dus!

Hoe de situatie wel perspectief toevoegt
Niettemin blijft het interessant om een kwaliteit te beschouwen in de context van de situatie en te onderzoeken wat maakt dat het op dat moment tot het gewenste effect heeft geleid. Als je de kenmerken van de situatie in ogenschouw neemt, kan je ontdekken welke omstandigheden essentieel waren. Daar zitten vaak elementen in waar je zelf voor kan zorgen. Neem nu die leerkracht die zich zo terdege voorbereidde. Toen ik met haar dieper onderzocht wat nu maakte dat die voorbereiding zo’n effect had, ontdekten we dat het vooral zat in de duidelijke keuzes die zij daarin maakte. Zij had zelf voor focus gezorgd in de voorbereiding. Zo zie je dat het vaak een èn-èn verhaal is: kwaliteiten die elkaar versterken. En als je de omstandigheden wilt creëren waaronder je kwaliteit daadwerkelijk effectief is, dan helpt een gerichte voorbereiding sowieso.

Dus geloof absoluut in je kwaliteiten
De kwaliteiten die je op je hoogtepunten hebt ingezet, mag je derhalve omarmen als iets dat daadwerkelijk van jou is. Je hebt bewezen dat je er iets mee kan bereiken. Daar mag je een absoluut geloof in eigen kunnen uit putten. Sterker nog: als je begrijpt op welke manier de context van waarde was en je weet hoe jij de omstandigheden kan beïnvloeden, dan kan je een stap verder zetten in het tot bloei brengen van je potentieel. Dan mag je verwachtingen naar boven bijstellen!

Zoals mijn coachingskandidaat die met haar relativering aangaf dat het op haar beste moment geweldig lukte om sfeer te maken, omdat zij zich in die situatie relaxt voelde, er weinig hoefde en zij zich vrij voelde. Zij verliest blijkbaar haar kwaliteit als er iets bereikt moet worden en zij gefixeerd raakt op het doel. Het mooie is dat het kenmerken van de context zijn die zij zelf kan beïnvloeden. Bijvoorbeeld door anders tegen de situatie aan te kijken zodat omstandigheden feitelijk voor haar veranderen. Zo vroeg ik haar: “Wat zou er gebeuren als je je relaxter voelt als het gaat om het tempo waarin het doel bereikt wordt en je je vrijer voelt in de weg naar het doel toe?” Door er zo tegenaan te kijken, ontstaan in de situatie de condities waaronder haar kwaliteit als kracht naar boven komt. Nu weet zij hoe zij de ruimte kan creëren om die sfeermaker en aanjager te zijn die zij wil zijn en kan zijn. En dat gaat zij absoluut laten zien.

Wil je reageren op dit blog? Laat je reactie dan hieronder achter.

Deel deze pagina met je netwerk: