In mijn programma Waarderend Leiderschap in het Onderwijs doe ik vaak een oefening met associatiekaarten. Het is een methode die je onder andere kunt gebruiken om beelden en woorden te vinden voor de ideale situatie die je nastreeft. Een van de schoolleiders koos een kaart waarop een rollerband staat zoals je die in een fabriek kan vinden. De wens die zij daarbij uitte, was dat zij graag wil dat alles op rolletjes loopt na de fusie van haar scholen. Daarbij sprak zij expliciet uit dat zij niet wil dat het misgaat. “En als het misgaat, wat dan nog?” vroeg ik. Toen werd de ontdekkingstocht pas echt interessant.

Wat men in een fabriek doet als het misgaat
Ik nodigde de schoolleider uit om door te associëren naar aanleiding van de kaart: “Wat doet men in een fabriek als het misgaat?” Dan is er een grote rode knop waarop men kan drukken, die het hele proces stil legt. In een fabriek is het platleggen van de productielijn niet een recht. Nee, het is de plicht van iedereen die merkt dat het misgaat. Als het al niet vanwege de veiligheid is, dan is het wel vanwege de kosten die fouten in het productieproces met zich meebrengen.

Hoe men vervolgens verder gaat
Op het moment dat het proces stil ligt, gaan de medewerkers het ontstane probleem samen oplossen. Gaat het om een incidenteel iets, dan wordt de verstoring opgelost. Als het om een structureel probleem gaat, dan gaat men het proces verbeteren. Er worden aanpassingen gedaan aan het systeem en nieuwe afspraken gemaakt. Het principe is daarbij heel eenvoudig: werkt het of werkt het niet?

Wat je daarmee op school kan doen
Als je wilt dat alles op rolletjes loopt op school, is het dus belangrijk dat leerkrachten zich bewust zijn van hun plicht om het proces stil te leggen als het mis dreigt te lopen. Iedere leerkracht moet weten dat er een symbolische rode knop is waar zij dan op kunnen drukken. Vervolgens kan men dan met elkaar bespreken wat er verbeterd kan worden, zodat het weer kan gaan lopen.

En als wij daar dan geen tijd voor hebben?
Stel je voor dat men zo in een fabriek zou reageren. Veiligheid gaat daar boven alles en dat is ook in een leeromgeving als de school belangrijk. Want als die veiligheid er niet is, gaat men stiekem op de rode knop drukken of de boel saboteren waardoor het alsnog niet loopt. Het woord ‘saboteren’ komt ook uit de fabriekspraktijk: arbeiders legden het productieproces vroeger stil door met hun klomp (sabot in het Frans) machines onklaar te maken. Daarnaast snijdt de redenering ‘We hebben geen tijd om het probleem op te lossen, daarom laten we het maar steeds mis gaan’ geen enkel hout. Het is juist zaak om tijd te maken, zodat je uiteindelijk tijd bespaart. Fabrieken die werken volgens Lean principes, nemen de tijd om verspilling te elimineren zodat het (tijd)winst oplevert.

De vergelijking met de fabriek gaat niet altijd op
Dat klopt. De meeste processen op school hebben niets met techniek te maken, waardoor er vaak geen eenduidige oorzaak aan te wijzen is voor wat er misgaat. Toch doen we dat vaak als we op de rode knop gedrukt hebben: vooral praten over wat er niet goed gaat. Bij processen met mensen is het belangrijk om op zoek te gaan naar wat er werkt op de momenten dat het op rolletjes loopt. Als je die succesfactoren vindt en versterkt, gaan zaken veel meer vanzelf. En daarvoor is het dus wel belangrijk voor de veiligheid dat iedere leerkracht op de stopknop kan drukken. Ga jij hen daarop wijzen?

Wil je reageren op deze blog? Laat je reactie dan hieronder achter.

Deel deze blog met je netwerk