“Denken in ‘Lerarenrijkdom’ is handiger”

Wij hopen dat iedereen een fijne kerstvakantie heeft gehad: even afstand nemend van de waan van de dag en genietend van de ontspanning. Echter, we weten dat voor sommige schoolleiders deze vakantie minder relaxt is geweest, omdat er nog vacatures te vervullen zijn en dat voor hoofdbrekens zorgt. Het lerarentekort kan leiders in het onderwijs behoorlijk in beslag nemen. Dat is volkomen logisch. Tegelijkertijd is denken in ‘lerarentekort’ ook heel onhandig, want het helpt ons helemaal niet. Hoe komt dat en wat helpt in de plaats daarvan wel?

Het denken in tekort…
Het zit al in het laatste deel van het woord lerarentekort: ‘tekort’. Het maakt eigenlijk niet uit met welk soort tekort we geconfronteerd worden, zodra het gaat om iets dat voor ons belangrijk is, gaat ons brein in een soort ‘overlevingsstand’. Dat herkennen we vooral bij geldgebrek, voedseltekort en tijdgebrek. We ervaren stress, ons brein vernauwt zich en focust zich op de korte termijn. Deze toestand is erop gericht om zo snel mogelijk een tijdelijke oplossing te vinden. Dat lijkt handig. Echter, de tunnelvisie waarin we dan terechtkomen, maakt dat we eerder slechte beslissingen nemen.

…maakt ons dommer
Uit onderzoek blijkt dat onder omstandigheden waarin schaarste ons in beslag neemt, ons IQ gemiddeld 13 punten daalt. Wij kunnen ons daar allemaal wat bij voorstellen als je nagaat wat hevig verdriet of enorme boosheid met ons denken doet. Dan verliezen we het overzicht, kunnen we bepaalde redeneringen niet meer doen of roepen we hele domme dingen waar we later spijt van krijgen. Zo werkt dat ook bij schaarste. Je wordt zo in beslag genomen dat je in je denken beperkt wordt. Daardoor doen we dingen die ervoor zorgen dat we in een vicieuze cirkel terecht komen en op de langere termijn de schaarste behouden blijft.

En brengt ons in de val
Een bekend verschijnsel van bovenstaande fenomeen is de armoedeval. Zodra mensen in een situatie terecht komen waarin ze te weinig geld hebben, nemen zij vaak besluiten die hun armoede juist in stand houdt of verergert. Ze gaan bijvoorbeeld dure leningen aan en komen verder in de schulden. Ook kan geldgebrek hetzelfde gevoel geven als honger en leiden tot te veel en ongezond eten. Dan gaat je gezondheid, energie en conditie achteruit die je juist nodig hebt om uit de situatie te komen. De armoedeval laat zien dat het lastig is om je aan de omstandigheden te onttrekken, als de omstandigheden maken dat je minder snel een uitweg ziet.

En daar willen we niet inzitten
Hetzelfde risico op zo’n val lopen we als we onze aandacht gaan richten op het lerarentekort. Sowieso worden in de emotie allerlei zaken geroepen die het vak minder aantrekkelijk maken, terwijl we juist meer Pabo-studenten nodig hebben. Daarnaast kan bijvoorbeeld de focus op kortetermijnoplossingen ervoor zorgen dat zij-instromers en stagiaires te vroeg de volle verantwoordelijkheid voor een klas krijgen. Als zij er nog niet klaar voor zijn en zich voelen falen, bestaat het risico dat zij juist vroegtijdig afhaken en niet doorgroeien tot een startbekwaam leerkracht. De minister lijkt daarbij ook aan gezag te verliezen omdat veel mensen in het veld vinden dat hij domme opmerkingen maakt als hij met kortetermijnoplossingen komt als ouders voor de klas. Terwijl dit juist de omstandigheden zijn waarin zijn gezag van groot belang is. Deze voorbeelden geven aan dat de focus op de korte termijn en de emoties rond het lerarentekort processen in gang zetten die de omstandigheden alleen maar verslechteren.

Het denken in overvloed…
Stel je nu eens voor dat we het gaan omdraaien. Wat zou er gebeuren als we gaan denken in overvloed? Daarbij zouden wij het woord ‘lerarentekort’ niet eenvoudigweg willen vervangen door ‘lerarenovervloed’, want dat legt de nadruk te sterk op het aantal. Stel dat we eens uitgaan van ‘lerarenrijkdom’? Wat zou er dan kunnen ontstaan? Want die rijkdom is er in allerlei soorten en maten. Er is ongetwijfeld een enorme rijkdom aan kennis en vaardigheden bij de huidige leerkrachten om het onderwijs onder de huidige omstandigheden anders vorm te geven. Er zijn juist nu ideeën nodig hoe je het onderwijs anders kan organiseren met behoud of versterking van de kwaliteit. Daarnaast is er ongetwijfeld een enorme rijkdom aan potentiele leerkrachten in de samenleving. Een potentieel dat, met een aanpak die oog heeft voor de langeretermijn, daadwerkelijk kan zorgen voor een nog grotere lerarenrijkdom.

Maakt dat we open staan voor andere mogelijkheden
Aandacht voor lerarentekort is aandacht voor wat er niet is. Aandacht voor lerarenrijkdom is aandacht voor wat er wel is. Dan gaat het niet om zoeken, maar om iets te vinden in wat je ziet als je om je heen kijkt, met een ruime blik in plaats van met tunnelvisie. Als ik de berichten correct interpreteer, is dat ook wat de bestuurder van de Stichting Westelijke Tuinsteden voor ogen had toen ze de scholen een week sloot om met elkaar op zoek te gaan naar oplossingen. Er gebeurde iets bijzonders, omdat allerlei personen en organisaties hun diensten aanboden om in die week iets met de kinderen te doen. De schoolleiders en leerkrachten hebben daarin een rijkdom aan samenwerkingspartners ontdekt voor het onderwijs.

Dan heb je de omstandigheden weer in de hand
De leerkrachten van Stichting Westelijke Tuinsteden gaan zich bezighouden met de kern van het onderwijs: taal, rekenen, lezen, schrijven en wereldoriëntatie. Belangrijk daarbij is dat zij zich daarbij niet tot deze aandachtsgebieden gaan ‘beperken’ en dat zij uitblijven gaan van hun eigen lerarenrijkdom. Zo hebben zij wel een belangrijke rol in de coördinatie van het overige aanbod van de kinderen en de afstemming. En dat is wellicht waar nog veel onontgonnen rijkdom ligt in het onderwijs: leerkrachten die niet zozeer de specialist zijn in het geven van onderwijs, maar in het organiseren van onderwijs. Vanuit lerarenrijkdom kan het vak opnieuw worden uitgevonden en het plezier kan daarin alle ruimte krijgen. Want plezier is een belangrijke motor voor succes op de lange termijn.

Deel deze pagina met je netwerk: