Leugen of Waarheid, wat vraagt meer lef?

Waar haalt Donald Trump toch het lef vandaan om overduidelijke leugens, totale onzin en grootspraak over zijn prestaties te vertellen alsof het de waarheid is? Dat vroeg ik mij onlangs af toen ik wederom versteld stond van iets dat hij gezegd had, want ik zou dat zelf nooit durven. Maar, vroeg ik mij vervolgens af, is dat wel een teken van lef? Of heb je juist veel meer lef nodig om de harde feiten en de naakte waarheid onder ogen te zien?

Trump wil geen zwakte tonen
Afgelopen week was er een heel interessante documentaire die meer achtergrond gaf bij Trumps omgang met de waarheid en de feiten. Zijn vader waardeerde het alleen als zijn zonen een winnaars mentaliteit en een ‘killer instinct’ toonden. Zijn oudere broer had dat niet en werd door zijn vader geminacht. Uiteindelijk raakte hij aan de drank en overleed op 42-jarige leeftijd. Donald Trump heeft er mede daarom voor gekozen om nooit open te zijn en geen zwakte te tonen.

En creëert zijn eigen waarheid
Onder invloed van zijn advocaat Michael Cohen perfectioneerde hij zijn harde opstelling: altijd de aanval kiezen, ontken alles en geef nooit je verlies of schuld toe. In de loop van de jaren heeft hij zichzelf zo getraind in het ontkennen van feiten en het creëren van een alternatieve waarheid die zijn zelfbeeld als sterke winnaar voortdurend in stand houdt. Als je dat zo lang doet, dan zie je het ook niet meer als een leugen. Dan geloof je in je eigen waarheid en heb je ook geen lef nodig om dat te vertellen.

Met een mechanisme dat in ons allemaal zit
Bij Donald Trump is het ontkennen van feiten en het geloven in een eigen waarheid zo extreem, dat het opvallend wordt. Toch liggen daar twee psychologische mechanismen aan ten grondslag die wij allemaal hebben. De eerste is conformation bias: we hebben vooral de neiging om die zaken waar te nemen die onze meningen en oordelen bevestigen en neigen de waarnemingen te negeren die het ontkrachten. De tweede is het mechanisme waarmee we cognitieve dissonantie opheffen. Gedragingen, overtuigingen en ideeën die strijdig zijn met andere overtuigingen leveren spanning op. We proberen dit op te lossen door daar aanpassingen in te maken zodat het beter overeenkomt, waarbij we onbewust de weg van de minste weerstand kiezen. Als iets dat je graag wilde niet gelukt is, zeg je bijvoorbeeld achteraf dat het toch niet zo belangrijk was. Deze mechanismen maken dat wij onze waarheid vaak zo veranderen dat wijzelf niet hoeven te veranderen.

Want de waarheid is nog wel eens ongemakkelijk
In 2006 werd een film uitgebracht over de campagne waarmee voormalig vicepresident Al Gore de wereld de harde feiten onder de neus wilde houden over de opwarming van de aarde. Die heet niet voor niets “An inconvenient truth”, of te wel “Een ongemakkelijke waarheid”. Het was de bedoeling dat het niet te ontkennen viel, zodat we over zouden gaan tot verandering. En toch zette het diverse defensiemechanismen aan het werk om vooral niet of niet te veel en te radicaal te veranderen: van het ontkennen van klimaatverandering door een andere uitleg te geven aan de data tot het ontkennen van je eigen verantwoordelijkheid ervoor en invloed erop. Want als we het wel zouden onderkennen, dan geeft dat een buikpijn die alleen op te lossen is door coherente actie.

Ook in ons persoonlijke leven
Dat de naakte waarheid ons confronteert met het feit dat er iets moet veranderen en we hier te weinig of te laat wat mee doen, gebeurt regelmatig in ons eigen leven. Het kan gaan over het negeren van signalen dat je in een burn-out terecht dreigt te komen of dat je als partners uit elkaar groeit, waardoor je op een gegeven moment op een punt komt waarop het niet langer te ontkennen is, met alle gevolgen van dien. Of patronen zoals uitstelgedrag, slechte gewoonten of verslavingsgedrag, waar je enerzijds van af wilt maar die je anderzijds in stand houdt door allerlei excuses en drogredenen. Of als je merkt dat je door ouderdom achteruitgaat en nog steeds wil blijven kunnen doen wat je altijd graag deed, wat juist tot schade en ongelukken kan leiden.

Dat onder ogen zien vraagt keuzes en lef
We neigen vast te houden aan dat wat we kennen, net zolang tot de omstandigheden de verandering afdwingen. Maar als je er echt even bij stil staat en de feiten en waarheid tot je door laat dringen, dan geef je jezelf de kans om regie te houden en zelf te kiezen. Natuurlijk betreed je dan onbekend terrein en dat vraagt lef, want het voelt spannend. Echter, die spanning geeft vooral aan dat het belangrijk voor je is. Dus op dat onbekende terrein is een wereld aan waarde te winnen. En, dat heb je eerder gedaan. Toen je jong was. Toen je weinig te verliezen had en alleen maar te winnen. En, dat deed je stapje voor stapje, zoals dat met iedere verandering gaat.

Dus als je eens echt eerlijk bent naar jezelf, welke waarheid vraagt lef van jou?