De waarde van moeten én willen in het onderwijs

Vorig weekend las ik een prachtig verhaal op LinkedIn van een groep 8 leerkracht. Het was een schitterend voorbeeld van hoe het wat mij betreft zou moeten in het onderwijs. Of liever gezegd, hoe ik het zou willen. Want dat is precies de strijd die volgens mij aan de hand lijkt in het onderwijs: de strijd tussen ‘het moeten’ en ‘het willen’, alsof het een keuze is tussen het een of het ander. Volgens mij kunnen ze niet los van elkaar en bieden we schitterend onderwijs als we het met elkaar weten te verbinden.

Onderwijs dat uitgaat van intrinsieke motivatie
Op LinkedIn en andere media kom ik regelmatig berichten tegen van mensen die vernieuwing willen in het onderwijs. Die willen onderwijs dat uitgaat van de intrinsieke motivatie van kinderen. Onderwijs dat aansluit bij de interesses en talenten van leerlingen en zich richt op het ontplooien hiervan. Kortom: onderwijs dat uitgaat van wat kinderen willen leren. Het is een begrijpelijke en terechte oproep als je bijvoorbeeld ziet hoe methodisch het leesplezier wordt geëlimineerd en hoe pubers afhaken bij alles wat zij moeten leren en totaal zinloos vinden. “Ze willen niets, Aart” zeggen docenten dan tegen mij verzuchtend over hun pogingen om de leerlingen aan te sporen.

Maar ze moeten toch ook dingen leren?
Dat zeggen dan weer anderen als het gaat over het onderwijs, zeker als ze het idee hebben dat het uitgaan van de intrinsieke motivatie doorslaat in onderwijs dat leerlingen te weinig richting en sturing biedt in hun leerproces. En natuurlijk hebben die ook een punt. Als je kijkt naar de basisvaardigheden, dan zijn die essentieel om mee te krijgen als je wilt meedoen in de maatschappij. Onderwijs is vormend en draagt ook bij aan de ontwikkeling van verantwoordelijke burgers met enig plichtsbesef. “Ze moeten ook leren dat er soms dingen moeten in het leven. Dat hebben wij ook moeten leren. Het leven is niet altijd leuk.” Dat klopt allemaal, doch als je bekijkt hoeveel er al ‘moet’ in het onderwijs, dan zijn we daarin behoorlijk doorgeslagen.

Moeten en willen kan echt samengaan
Uit de LinkedIn post van de leerkracht van groep 8 blijkt dat het prima samen kan gaan. Vanuit de vraag wat voor zinvols je nog kunt doen na de centrale eindtoets, besloot hij tot een experiment. Hij vroeg de leerlingen wat zij in de laatste weken nog van hem wilden leren. Geen gemakkelijke vraag en toch kreeg hij uiteindelijk tweeëntwintig persoonlijke doelen. Vervolgens heeft hij een rooster gemaakt waarin deze vakken en doelen allemaal aan bod kwamen en dat verweven werd met het reguliere programma. Het resultaat: hij had nog nooit zo’n betrokken groep leerlingen aan het eind van de basisschool meegemaakt, ook in de reguliere vakken! Het kan dus wel. De vraag is dan: hoe werkt dat?

Het gaat in de eerste plaats om je energiehuishouding
Eigenlijk is het heel simpel: ‘moeten’ kost energie en van ‘willen’ krijg je energie. Het rare is: zodra iets moet, zodra je discipline op moet brengen, zeggen we vaak dat je ‘wilskracht’ nodig hebt. Daar bedoelen we niet de kracht mee die vanuit je wil komt, maar de kracht die je nodig hebt om tegen je wil in te gaan. Als je op een dag veel dingen moet doen, waar je geen zin in hebt, dan word je moe omdat het kracht kost. Als je echter veel dingen doet die je wel wilt doen, dan levert dat energie op. Het mooie is: die energie kun je benutten om dingen te doen waar je minder zin in hebt. Volgens mij is dat een belangrijke verklaring voor het feit dat de leerlingen uit het verhaal ook actief meededen met de verplichte vakken. (Naast natuurlijk het niet onbelangrijke fenomeen dat de belangstelling die je als leerkracht voor de wensen van je leerlingen hebt, een investering in de relatie is, die zich terugbetaalt.) Kortom als we bewust bezig zijn met de balans tussen wat leerlingen willen en wat zij moeten, onderhouden we de energie die nodig is om fijn te kunnen leren. Dus dan is de vraag, hoe breng je dat in balans?

Moeten volgt vaak uit het willen
Dat vergeten we als volwassenen nog wel eens. Want als wij zeggen: ‘Wij moeten ook allerlei dingen doen waar we geen zin in hebben’, dan zijn we ons vaak niet meer bewust dat die het gevolg zijn van allerlei zaken die wij wel graag willen. Als je bijvoorbeeld voor een bepaald vak hebt gekozen, dan weet je dat er soms werkzaamheden bijzitten die minder leuk zijn. Zo heb ik ook van mijn ouders geleerd dat je de consequenties van je keuzes draagt. Als je kiest voor pianoles, omdat je wilt leren spelen, dan moet je ook minimaal een jaar les volgen voor je een andere keuze kunt maken. En zojuist zei ik nog tegen mijn vrouw dat ik vanavond ‘nog een blog moet schrijven’, terwijl dat voortkomt uit mijn verlangen om tweewekelijks iets te delen dat van waarde is. Dus als we bij het willen beginnen, dan accepteren we het moeten dat daaruit volgt en kunnen we makkelijker de energie ervoor opbrengen.

Willen kan ook op moeten volgen
Soms weten we niet zo goed wat we willen. Helemaal lastig is om te weten wat je nog niet weet. Dus soms moet je dingen ervaren om te weten wat je kunt leren en om te weten wat je wilt. Tegelijkertijd kunnen we weerstand ervaren zodra zaken worden opgelegd. In het onderwijs hebben veel mensen een hekel aan de administratie vanuit dat perspectief. De manier om constructief om te gaan met dingen die moeten, is om je autonomie te benutten: wat wil ik er dan mee? Wat wil ik dan administreren, zodat ik het als zinvol ervaar? Hetzelfde kunnen we doen als het gaat om leren. Als we zeggen dat leerlingen iets moeten leren, dan is het zinvol om eens een les te besteden aan de vraag: Waarom is het voor jou belangrijk en waardevol om dit te leren?

Bijvoorbeeld in de vorm van keuzemogelijkheden
Een andere manier is om binnen ‘het moeten’ de focus te verleggen naar de keuzevrijheid die er is. Ook dan krijgt de motivatie doorgaans de overhand. Zoals: je moet een spreekbeurt houden, maar je mag zelf kiezen wat het onderwerp is. Of: je moet oefenen, maar je mag zelf kiezen tussen opgave a, b of c. Of: je moet laten zien wat je geleerd hebt over dit onderwerp, maar je mag zelf kiezen of je dat doet in een essay, een vlog of een infographic. Als leerlingen zo gemotiveerd worden om iets moois af te leveren, kunnen zij ook weer makkelijker omgaan met de eisen waar het aan moet voldoen, zoals kloppende berekeningen, spelling en taal.

Onderwijs organiseren is zo net als waarderend leidinggeven
Waarderend Leiderschap zien wij als de kunst om zo te sturen dat mensen hun autonomie benutten. Dat is een proces waarin mensen hun potentieel ontwikkelen op zo’n manier dat zij tegelijkertijd bijdragen aan de doelen van de organisatie. Evenzo kan het onderwijs aan leerlingen gestuurd worden als een proces, waarin hun potentieel tot bloei komt en zij tegelijkertijd leren bijdragen aan maatschappelijke doelen. Binnen dat proces is er balans tussen moeten en willen, wat resulteert in richting, progressie, energie, betrokkenheid en plezier. Hoe gaaf is het als op die manier iedereen op school kan leren schitteren!

Vertel hieronder wat jij hebt gewaardeerd aan dit artikel.

Deel deze pagina met je netwerk: