Maken we nu die paradigmashift in het onderwijs?

Het zijn bijzondere tijden voor het onderwijs. Nooit eerder hebben we in vredestijd zo ons denken en handelen moeten aanpassen aan de omstandigheden. En tegelijkertijd had er wellicht ook geen betere tijd kunnen zijn om hier het hoofd aan te bieden dan nu. De mogelijkheden op het gebied van digitale middelen en online diensten zijn enorm. Op sociale media werden al heel snel veel ideeën en mogelijkheden uitgewisseld. Fantastisch dat iedereen elkaar zo helpt. De vraag is wel, in hoeverre pakken we nu ook daadwerkelijk de kans om onderwijs anders te organiseren en daar ons voordeel mee te doen voor later?

Het moment voor de paradigmashift
Al enige tijd zijn we in het onderwijs bezig met eigenaarschap: het leggen van de verantwoordelijkheid voor het leerproces bij de kinderen. Er zijn diverse ontwikkelingen – zoals gepersonaliseerd leren, thematisch en contextgericht onderwijs, flipping the classroom, de inzet van portfolio’s – die tot doel hebben om meer aan te sluiten bij de intrinsieke motivatie van leerlingen en hen meer te betrekken in hun eigen leerproces. Wij zien dat als het maken van de paradigmashift van ‘onderwijs geven’ naar ‘leren organiseren’. Bij onderwijs geven sta je als leerkracht centraal in het leerproces en ligt de focus bij centrale sturing op de inhoud. Bij leren organiseren staat het leerproces van de leerling centraal en ligt de focus van de leerkracht meer op het sturen van het proces en het creëren van een rijke leeromgeving. Nu we massaal de overstap moeten maken naar thuisonderwijs, zou je denken dat dit het moment zou kunnen zijn om stappen te zetten in ‘leren organiseren’. Pakken we die kans ook daadwerkelijk met beide handen aan?

De focus komt eerst te liggen bij taken en doen
Natuurlijk was het 16 maart gelijk alle hens aan dek. Overal werden de koppen bij elkaar gestoken om te bespreken hoe het thuisonderwijs vorm kon krijgen. Hoe zorgen we dat de kinderen thuis zinvol bezig zijn met schoolwerk? Wat kunnen wij de ouders bieden zodat zij de kinderen aan het werk kunnen zetten en kunnen helpen? Hoe verzorgen we de communicatie? Uit alle informatie die verzameld en gedeeld is, zijn keuzes gemaakt over de aanpak en de inzet van middelen. Wat ons daarbij opvalt, is dat de focus vooral ligt bij het geven van opdrachten. Dat is enerzijds heel logisch, omdat we graag in de behoefte willen voorzien om de leerlingen actief te laten zijn. Aan de andere kant bestaat het risico dat de nadruk komt te liggen op het afmaken van taken in plaats van het leren ervan. Dat blijkt ook uit de feedback die je als ouders terugkrijgt: de kinderen hebben hard gewerkt en sommige kinderen hebben hun opdrachten nog niet af. En daar wordt best druk op gelegd, want het is vanuit de school wel de bedoeling dat alle taken gedaan zijn. Kinderen kunnen hierdoor gedemotiveerd raken, terwijl we hen juist intrinsiek willen motiveren om te leren. Er worden vooralsnog geen zaken teruggekoppeld die gaan over het leren zelf. Het belangrijkste risico dat daarbij kan ontstaan, is dat het leerproces mede afhankelijk wordt van de ouders, wat kansenongelijkheid in de hand werkt.

De visie loopt achter de dadendrang aan
Vooralsnog zien we de visie van de scholen op hun onderwijs nog minder terug in het vormgeven van thuisonderwijs. Bepaalde stappen die in de lessen meestal wel gezet worden, zijn nu niet herkenbaar in het proces. Hoe helder is het voor de leerlingen wat het leerdoel is? Op welke manier wordt voorkennis geactiveerd? Op welke manier is er gelegenheid om te leren van de vragen van andere leerlingen? Hoe wordt georganiseerd dat leerlingen bij het oefenen eerst bij elkaar te rade gaan met vragen? Hoe geef je vorm aan coöperatieve werkvormen? Hoe kun je differentiëren binnen het thuisonderwijs? Dat zijn allemaal zaken die gaandeweg vorm kunnen krijgen en hun tijd nodig hebben.

Hoe geef jij als leider het leerproces vorm?
Wat dan essentieel is, is dat leerkrachten en docenten dit moment zelf zien als een schitterend leerproces. En degene die het als collectief en individueel leerproces vorm kan geven, ben jij als schoolleider. Jij kunt hen laten reflecteren op hoe het thuisonderwijs tot nu toe is vormgegeven. Want je hoeft nog geen congruente visie te hebben op thuisonderwijs. Die wordt nu ontdekt en gevormd. Op dit moment zijn jouw vragen veel zinvoller dan je antwoorden, ook al is de verleiding heel groot om leerkrachten te helpen met concrete tips. Waar zijn zij al tevreden over? Waar herkennen zij de visie van de school terug? Wat heeft volgens hen gewerkt in het contact met de leerlingen? Hoe zien zij wat de leerlingen leren? Hoe koppelen zij zaken daarin terug aan de leerlingen? Wat zou een eerstvolgende stap kunnen zijn om het leren nog beter te organiseren? Met welk idee zouden we de visie van de school een stap dichter kunnen benaderen?

En hoe maak je het waardevol voor later?
De kans dat we het onderwijs nog een aantal weken zo vorm moeten geven is groot. En omdat dit de kans is om de slag te maken van ‘onderwijs geven’ naar ‘leren organiseren’ is dit het moment om leerkrachten en docenten te begeleiden in deze paradigmashift door het opdoen van de nodige ervaring met nieuwe middelen en manieren van denken en doen. Hoe gaaf is het, als daarin ontdekkingen worden gedaan die ook van waarde zijn voor het onderwijs na deze periode? Ook daarin ligt een schitterende rol weggelegd voor jou als schoolleider om aan het einde van het schooljaar te oogsten wat van waarde is. Wat was in deze periode voor de leerkrachten en docenten een hoogtepunt in het vormgeven van het onderwijs? Wanneer hebben ze gezien dat de leerlingen het meest geleerd hebben? Wat is daarin essentieel geweest in de aanpak van de leerkrachten en docenten? Welke nieuwe methoden en werkwijzen zijn zo goed bevallen dat ze het willen behouden in het organiseren van het leren?

Wij wensen jullie de komende periode een schitterende ontdekkingsreis met elkaar. En als je meer wilt weten hoe je zo’n proces kunt vormgeven, dan is de webinar over Waarderende Digitale Klassenbezoeken en Functioneringsgesprekken een mooie eerste stap.

Deel deze pagina met je netwerk: