PDCA versus de Waarderende Cyclus

In maart lag er een wetsvoorstel ter consultatie dat onder andere de bedoeling heeft om de eisen vast te leggen die aan de kwaliteitszorg in het funderend onderwijs worden gesteld. De overheid wil dat schoolbesturen dat planmatig en cyclisch aanpakken. Daarmee wordt een praktijk vastgelegd die in veel onderwijsorganisaties al gemeengoed is. Men is daarbij vrij in de keuze welke cyclische aanpak men wil hanteren. Wij zien nog wel eens dat gekozen wordt voor de PDCA-cyclus. Hoewel dat zeker de bedoeling heeft om systematisch te werken aan verbetering, past de cyclus van Waarderend Onderzoeken wat ons betreft beter bij het optimaliseren van leerprocessen.

De PDCA Cyclus is productgericht
De PDCA Cyclus staat ook wel bekend als de Deming circle. Het is ontwikkeld door de statisticus William Edwards Deming, met als bedoeling om op basis van wetenschappelijk denken, te werken aan de continue verbetering van productieprocessen. Dat begint bij een idee over een mogelijke verbetering of aanpassing (Plan). Dat wordt vervolgens uitgevoerd (Do), waarbij relevante gegevens gemeten worden. Daarna worden de data geanalyseerd (Check) en worden conclusies getrokken over het effect van het plan. Dat kan leiden tot het borgen van verbeteringen (Act) en tot nieuwe ideeën om het plan aan te passen. Op deze wijze wordt er continu gewerkt aan het verbeteren van het productieproces.

De Waarderende Cyclus is mensgericht
De cyclus van Waarderend Onderzoeken is ontdekt door David Cooperrider tijdens zijn promotieonderzoek dat hij deed in een ziekenhuis. Een deel van het onderzoek bestond uit het verzamelen van succesverhalen. Daarbij merkte hij dat het wat losmaakte bij de deelnemers. Mensen werden enthousiaster en positiever over hun werk. Daarbij ging men de verhalen ook met anderen in de organisatie delen, waardoor het enthousiasme werd doorgegeven en er verlangen ontstond naar meer. Zo ontdekte hij dat bij mensen groeit wat je aandacht geeft.

De PDCA Cyclus is meer probleemgericht
Met de PDCA Cyclus kun je processen ontwerpen met het product voor ogen. Als in productieprocessen iets misgaat, kun je op zoek gaan naar de oorzaak van het probleem. Dat kan omdat je te maken hebt met formele wetmatigheden uit de mechanica en chemie en wiskundig verbanden. Als je het logische oorzaak-gevolgproces volgt, kun je ontdekken waar de fout zit en het proces verbeteren. En als je de logica nog niet helemaal begrijpt, dan kun je het systematisch onderzoeken en kijken wat er gebeurt als je één ding veranderd. De PDCA Cyclus kan zich dan ook prima lenen voor experimenten.

De Waarderende Cyclus is potentieelgericht
In het promotieonderzoek van David Cooperrider zaten ook probleemanalysesessies en hij ontdekte dat die benadering bij mensen niet tot verbetering leidde. Als je dan problemen onderzoekt, vind je meer problemen. Als er bij processen tussen mensen iets misgaat, is er namelijk zelden één oorzaak aan te wijzen omdat meerdere factoren een rol spelen. Omdat we allemaal de werkelijkheid vertekend waarnemen, zijn mensen bij gedoe het vaak oneens over wat het probleem is. Typisch genoeg worden we het doorgaans makkelijker eens over wat we wel willen, waar we meer van willen. Als we dan gaan onderzoeken wat er op de beste momenten al werkt, doen mensen schitterende ontdekkingen over wat er potentieel allemaal mogelijk is. Dat is ook de bedoeling van de Waarderende Cyclus: potentieel tot bloei brengen.

De PDCA cyclus gaat uit van meten is weten
Om in de PDCA cyclus te weten of er daadwerkelijk verbetering plaatsvindt, is het belangrijk om vooraf SMART doelen te stellen. Er worden normen gesteld voor wanneer het productieproces ‘goed’ is. Op basis van wetmatigheden uit de mechanica en de chemie en de wiskundige verbanden is het mogelijk om exacte metingen te doen. Zo weten we of daadwerkelijk het gewenste effect bereikt kan worden. In het vervolg van het cyclische proces kunnen we op zoek gaan naar effectievere en efficiëntere werkwijzen en de normen naar boven bijstellen. Op basis daarvan hebben wij als mensheid enorm veel waardevolle technische vooruitgang geboekt en regelmatig manieren gevonden om zaken kwalitatief beter en goedkoper te produceren.

De Waarderende Cyclus gaat uit van meten is beïnvloeden
Als we bij menselijke processen normen gaan stellen en willen meten of daaraan voldaan wordt, dan ontstaan er perverse invloeden en raken we juist verder af van de bedoeling. In het minst erge geval leidt het bijvoorbeeld tot praktijken als ‘teaching to the test’ en in het ergste geval leidt het tot het frauderen met testresultaten. Bij mensen is meten dus niet gelijk aan weten. Meten is beïnvloeden. Daarom verleggen we bij Waarderend Onderzoeken de focus naar waar we meer van willen. Door te onderzoeken wat er gebeurt op de momenten dat we daar het dichtstbij zijn, ontdekken we wat er van meerwaarde is. Juist bij mensen is dat de basis om te werken aan continue groei en ontwikkeling. Daarbij richten we graag de aandacht op de bedoeling in plaats van op concrete doelen. Want als een doel gehaald wordt, zoals een voldoende beoordeling van de inspectie, gaat vaak de energie uit het proces. Met de bedoeling kun je altijd met plezier en energie bezig blijven en progressie maken.

De PDCA cyclus past beter bij productieprocessen
Onderwijsorganisaties zijn geen fabrieken. Toch wordt vaak de PDCA cyclus gehanteerd om problemen op te lossen. Dan wordt er nieuw beleid geïntroduceerd dat ook weer nieuwe problemen veroorzaakt. Want als we ons focussen op problemen, vinden we meer problemen. Vaak gaat men dan voorbij aan wat er al wel werkt, waardoor het kind met het badwater wordt weggegooid als men iets nieuws wil proberen. Het steeds weer nieuwe impulsen geven leidt vanuit de overheid tot een subsidieconfetti en niet tot structurele verbetering. Bovendien leidt het stellen van normen in het onderwijs tot prestatiedruk en regressie naar het gemiddelde. Dus wordt niet het beste uit leerlingen en leerprocessen gehaald. Al met al past de PDCA cyclus veel beter bij productieprocessen.

De Waarderende Cyclus past beter bij leerprocessen
De Waarderende Cyclus sluit aan bij de bedoeling van het onderwijs: het tot bloei brengen van potentieel. Daarmee ligt de ambitie ook veel hoger dan de norm, want potentieel gaat over het meest geweldige dat zou kunnen ontstaan. Het mooie daarbij is dat het zowel gericht is op het individu als het team én de organisatie. Dat is belangrijk, want als wij willen dat leerlingen leren, dan is het belangrijk dat ook leerkrachten, docenten en hun leiders continu in de leerstand staan. De kwaliteit in het onderwijs zit in en tussen de mensen. Door dat waarderend te onderzoeken gaat het stromen. Het sturen van de Waarderende Cyclus is dan ook het systematisch leidinggeven aan een continu leerproces. En dat kan iedereen leren.

Wil jij ook weten hoe je met Waarderend Onderzoeken cyclisch en planmatig bezig kan zijn met kwaliteitszorg, dan ga ik graag vrijblijvend met je in gesprek.