Preventie werkt, maar de focus erop niet

Voorkomen is beter dan genezen, is een oude wijsheid die ook wetenschappelijk is aangetoond. Geld dat bijvoorbeeld wordt gestoken in het voorkomen van gezondheidsproblemen, verdient zich terug omdat er minder dure behandelingen nodig zijn. Tegelijk is er iets tragisch aan preventiebeleid: niemand wordt er echt blij van en het gaat vaak ten onder aan het eigen succes. De overheid kiest er regelmatig voor om op preventie te bezuinigen. Terwijl diezelfde overheid verlangt dat er beleid wordt gemaakt om problemen te voorkomen, ook in het onderwijs, zoals het voorkomen van verzuim, pestgedrag en incidenten. Hoe kunnen we daar beleid op maken dat werkt en zijn aantrekkingskracht behoudt?

Niemand wordt blij van preventie
Je bent je er wellicht niet bewust van: we doen dagelijks aan preventie. Onderweg in de auto kijken we goed uit en zijn we continu aan het corrigeren voor de acties van anderen. Dagelijks worden veel meer botsingen voorkomen dan dat er plaatsvinden. En toch komt niemand enthousiast thuis om te vertellen hoeveel potentiële confrontaties met andere weggebruikers je hebt gemeden. En misschien ben je wel trots als je met heel gericht beleid je verzuim van 8% naar 2% hebt teruggebracht, maar ben je net zo blij als je het daarna jaren achtereen stabiel op 2% weet te houden? Preventiebeleid wordt vaak geformuleerd in niet-doelen en dat motiveert niet. We vinden het heel normaal om problemen te voorkomen. Daar verdien je geen schouderklopje voor.

Preventiebeleid gaat ten onder aan succes
Toch werkt preventiebeleid. Auto’s zijn een stuk veiliger geworden door allerlei technologieën, zoals autogordels, ABS en ‘adaptive cruise control’. Huizen zijn veiliger geworden door bijvoorbeeld anti-inbraak maatregelen en CO- en rookmelders. Allemaal verstandige investeringen die je niet vaak hoeft te doen. Daarnaast is er niemand die zijn rookmelders weghaalt omdat er al jaren geen brand in huis is geweest. Maar als het gaat om menselijk gedrag, dan doen we dat vaak wel. Om de aidsepidemie te bestrijden, werd er eind jaren ‘80 een voorlichtingscampagne opgestart om jongeren bewust te maken van het belang van condoomgebruik. Deze veilig vrijen campagne was zo succesvol, dat het kabinet het in 2011 niet meer nodig vond om erin te investeren. Sinds het stopzetten ervan is het aantal SOA-besmettingen weer sterk toegenomen.

En dan heb je ook de wet van behoud van ellende
Daar moeten mensen vaak om lachen, als ik die wetmatigheid in een training of workshop benoem. Het is zowel waar als geruststellend. Er zullen nu eenmaal altijd problemen zijn. Sommige zaken kun je nooit uitbannen omdat ze bij het leven en bij mensen horen. Ook al doen we alles met de beste intenties, er zullen altijd redenen zijn waarom mensen boos of verdrietig worden en ruzie met elkaar maken. Dat is maar goed ook, want anders zouden we ook nooit weten wat geluk inhoudt. Zoals de schrijfster Griet Op de Beeck ooit zei: het gaat in het leven niet om geluk, maar om intensiteit. Door de contrasten wordt het leven geleefd.

Dus accepteer dat dingen mis kunnen gaan
Wat we ook doen in het onderwijs, er zullen altijd momenten zijn waarop het misgaat. We hebben nu eenmaal te maken met leerlingen die dingen uitproberen en grenzen opzoeken in hun leerproces. Leerlingen die het belangrijkste zijn in het leven van ouders en die met hart en ziel voor hen strijden. Er zullen momenten blijven dat een leerling of ouder pestgedrag ervaart. Er zullen situaties zijn waarin ouders boos worden. Als je verlangens hebt, dan loopt je ook het risico dat die gefrustreerd raken, dus klachten zullen er ook altijd wel zijn. Sterker nog, je kunt je afvragen hoe gezond de leeromgeving is als al die ellende uitblijft. Net zoals mijn vader vraagtekens stelde bij de houdbaarheid van een huwelijk waar nooit ruzie gemaakt werd en daar gelijk in kreeg.

En investeer in veerkracht en vaardigheden
Tegelijkertijd hoeven ruzies, pesterijen en klachten ook niet uit de hand te lopen. Als er iets gebeurt, is het belangrijk om mentaal weerbaar en veerkrachtig te zijn. Dat je in staat blijft om de situatie van verschillende perspectieven te bekijken en keuzes te maken. Daarnaast helpt het om de vaardigheden te hebben om in gesprek met anderen situaties te onderzoeken, verhalen te horen, erkenning te geven en de focus te verleggen naar wat mensen wel willen en hoe dat mogelijk is. Dat kan iedereen op school leren: leiders, leraren en leerlingen. Daarmee voorkom je niet alleen confrontaties, je voorkomt ook blijvende schade als er toch een botsing plaatsvindt. Daarmee kun je wel trots thuiskomen: hoe je een ruzie of een klacht hebt opgelost en hoe je de sfeer in de groep hebt gekeerd zodat er weer fijn gespeeld en geleerd kan worden.

Waarmee je wel-doelen nastreeft en progressie bereikt
Want waar je blij mee bent, is dat je iets wel bereikt hebt. Dat iemand dankbaar en weer blij is. Dat de harmonie hersteld is. Dat er iets geleerd is. Dat er iets verbeterd is. Het is dan ook veel fijner om dagelijks de focus te hebben op wel-doelen, op positieve bedoelingen en op de stapjes die je daar dagelijks in kunt zetten. Dat motiveert en iedere investering daarin betaalt zich uit.

Daarom vinden wij het fantastisch om schoolteams in ons programma Waarderende Gesprekken met Ouders en Leerlingen bekend te maken met waarderend leiderschap en waarderende gesprekstechnieken. Men wordt blij van de focus op de wel-kant van zaken, terwijl die niet-kant ook erkenning krijgt. Men ontdekt hoeveel vrijheid er is om alles bespreekbaar te maken en hoeveel mogelijkheden er zijn om met ouders, leerlingen en collega’s samen te werken aan ontwikkeling. Juist dankzij alle ontdekkingen die worden gedaan door onverwachte hobbels, afslagen en tegenliggers die men onderweg tegenkomt. Je komt nog eens ergens op zo’n intense reis. De veerkracht die men hiermee krijgt heeft ook nog eens een gunstig effect op de verzuimcijfers, of liever in een wel-doel geformuleerd: op het welzijn van de teamleden.