Vier invalshoeken voor het verkennen van de wel-kant

Vorige week verzorgde ik samen met een van onze doorgewinterde waarderende leiders voor docenten een module omgaan met weerstand. Daarin leerden zij de drieslag ‘Herkennen, Erkennen en Verkennen’. Weerstand herken je door het gevoel ‘weer’, wat een teken is van herhaling. Dan wil er iets gehoord worden en dat bereik je door het te erkennen met een conclusie over wat de ander bedoelt. Vervolgens ga je de wel-kant verkennen. “Heb je daar nog een lijstje vragen voor?” vroeg mijn co-trainer. Daar had ik nog iets te ontwikkelen. Dat bleek even een uitdaging, tot ik ineens een ingeving kreeg en wist hoe ik het wilde categoriseren.

DARN! Waarom verandert er niets!
De hoeveelheid vragen die je kunt stellen om mogelijkheden te verkennen is namelijk behoorlijk eindeloos. Hoe breng je dat dan in beeld? Dat doe ik door uit te gaan van de vier redenen waarom mensen weerstand hebben. Deze ontlenen we uit de ‘kluis van verandering’. Die bestaat uit vier knoppen die allemaal op ‘ja’ moeten staan, wil de kluis opengaan. DARN is daarbij het ezelsbruggetje.

Wat zou je wel willen?
De D staat voor Desire. Om te veranderen is het belangrijk dat mensen een wens hebben. Als je bij weerstand erkenning hebt gegeven voor het feit dat iemand iets niet wil, kun je vragen “Wat zou je wel willen?” en daarop doorvragen met “En waarom is dat voor jou belangrijk?” Dan ontdek je bijvoorbeeld dat iemand waarde hecht aan bepaalde zaken in de status quo en bang is dat die verloren gaan. Verken dan verder: “Hoe zouden we dat in de nieuwe situatie mee kunnen nemen?”

Het kan natuurlijk ook zijn dat iemand een bepaalde activiteit vervelend vindt om te doen. “Hoe kun je het dan leuker maken?” kan nieuwe openingen bieden. Het is mogelijk dat iemand daadwerkelijk andere opties ziet en met een voorstel komt voor wat hij of zij wél zou willen. Als je doorvraagt met “En waar is dat een oplossing voor?” erken je aan de ene kant de welwillendheid van de ander om mee te denken en aan de ander kant ga je beter begrijpen welke bedoeling de ander voor ogen heeft. Als het niet mogelijk blijkt, kom je in de volgende categorie terecht.

Hoe zou het wel kunnen?
De A staat voor Ability. De persoon of de situatie moet de verandering, werkwijze of aanpak wel mogelijk kunnen maken. Stel dat het voorstel dat de persoon net gedaan heeft op onmogelijkheden stuit, dan is de vraag “Hoe zou het dan wél kunnen?”, een mooi vervolg. Ook komt het voor dat mensen denken dat visies tegenstrijdig zijn. “Hoe ziet het eruit als we A én B doen?” prikkelt het voorstellingsvermogen. Een klassieke vorm van weerstand is: “Dat hebben wij al eens eerder geprobeerd en dat is toen ook niet gelukt.” Natuurlijk zou het een vorm van gekte zijn om zetten te herhalen. Daarom is het leuk om uit te dagen met de vraag: “En wat zouden we dan nu ánders kunnen doen waardoor het wél gaat lukken?”

Iemand kan ook denken dat iets onmogelijk is door een gebrek aan zelfvertrouwen. “Zullen we dan eens kijken wat je allemaal in je rugzak hebt zitten waar je wel op kunt vertrouwen?”, is dan een mooie uitnodiging voor een waarderend onderzoek. Soms is het gewoon een kwestie van lef. Wanneer iemand erkenning heeft gekregen voor diens angst, help je de ander over de drempel door te vragen: “En stel dat je het wel zou doen, hoe zou dat dan voor je zijn?” Vaak valt de te nemen stap dan best wel mee.

Wat zou het wel nuttig voor je maken?
De R staat voor Reasons. Mensen hebben goede redenen nodig om iets te doen. Het moet voordelen en nut hebben om iets te veranderen. De administratie in het onderwijs roept vaak de nodige weerstand op en leidt tot vragen over de bedoeling ervan. Dat heeft ook te maken met hoe je ernaar kijkt en wat je ermee wilt bereiken. Zet mensen dan aan het denken met de vraag: “Wat zou het wel nuttig voor je maken?”, of “Welk nut zou je willen dat het heeft?” waarna je doorvraagt op de hoe-kant. Soms zien mensen alleen de nadelige effecten van een voorstel. Vraag dan door met “En hoe zouden we dat kunnen ondervangen?” Of “En stel dat het ook voordelen heeft, wat zouden die dan kunnen zijn?” om de inschatting van de ander te relativeren. “Wat zou het op kunnen leveren als je het wel doet?”is een andere manier om goede redenen te onderzoeken.

Stel dat er niets veranderd, wat dan?
Tenslotte staat de N voor Need. Als er geen Noodzaak is om te veranderen, dan hoeven we voorlopig nog niets te doen. Als mensen daar niet van overtuigd zijn, is dit een leuke trigger: “Stel dat er niets verandert, wat dan?” Als het antwoord “dat is prima” is, dan is het sowieso zinvol om vraagtekens te zetten bij het nut van de verandering. Doch meestal zal er een ander antwoord komen als je bezig bent met een zinnige ontwikkeling. Als het gaat om het voelen van een persoonlijke noodzaak, dan kun je dat iemand laten ervaren door te vragen: “Stel dat er over een jaar niets veranderd is, hoe kijk je dan terug naar dit moment?” Wanneer het echt belangrijk is, zal iemand voelen dat het dan een verloren jaar is en dat nú het moment is om in actie te komen.

Dan kun je nog een breekijzer gebruiken
En wat als toch een van die knoppen van de kluis van verandering op ‘nee’ blijft staan, wat kun je dan nog doen? Dan is het belangrijk dat je mensen laat zien dat zij keuze hebben en dat iedere keuze consequenties heeft. Dan blijven we een beroep doen op de autonomie van de ander. Bijvoorbeeld: “Je kunt ervoor kiezen om wel mee te gaan in deze verandering en dan ga je ervaren wat het je biedt. Je kunt er ook voor kiezen om niet mee te gaan en dat betekent dat je op zoek gaat naar een school waar je je wel kunt vinden in de visie op onderwijs.” Het mag daarbij ook duidelijk zijn voor mensen dat de keuze voor hen gemaakt wordt als zij de keuze zelf niet maken.

Mits je waarderend begonnen bent
Mensen zullen accepteren dat je aanstuurt op een keuze als je hen in het proces oprecht de kans hebt gegeven. Daarom is het essentieel dat je altijd begint bij het onderzoeken van de positieve verlangens van de ander. Waar wil die meer van? Als je daar nog niet bij bent gekomen, is de kans groot dat je nog onvoldoende erkenning hebt gegeven voor wat de ander dwarszit. Je kunt anderen pas naar de positieve kant van de medaille laten kijken als de negatieve er echt mag zijn. Als het goed is kun je het breekijzer dan in je gereedschapskist laten liggen.

Bij dit blog hoort een handige spiekbrief waarmee je in één oogopslag ziet welke vragen je per invalshoek kunt stellen. Download de PDF hier!