“De vijf bronnen van verlangen”

Dinsdag 28 november geef ik voor de derde keer een workshop op het congres ‘HRM en het Onderwijs’. Deze keer onder de titel: “Waarderend Leiderschap: richting geven door verlangen te ontlokken”. Terwijl ik bezig was met de voorbereiding ervan, ontdekte ik dat verlangen in het gehele proces van Waarderend Onderzoeken een rol speelt, waarbij het in iedere fase door wat anders gevoed wordt. Ik deel deze inzichten graag, omdat je daardoor nog beter gaat begrijpen hoe het werkt en waarom de volgordelijkheid belangrijk is.

Verlangen op basis van behoefte
In de eerste plaats is verlangen gebaseerd op een behoefte. Dat lijkt een open deur, doch deze is minder eenvoudig te vinden dan je denkt. Dat komt omdat wij onze behoefte vaak verwoorden vanuit onze frustraties: we weten heel goed wat wij niet willen. Zoals: ik wil van de werkdruk af. Dat is evenwel geen verlangen, want een verlangen gaat niet over waar je vanaf wilt, maar waar je naartoe wilt. Een verlangen trekt. Ook positief geformuleerde behoeftes kunnen nog stiekem gaan over waar wij vanaf willen, zoals: ik heb behoefte aan rust. Gaat het dan echt om een verlangen waar je wilt zijn? Of is het toch een vluchtheuvel voor je frustratie? Wat onze daadwerkelijke behoefte is, gaat over waar wij meer van willen, wat wij willen laten groeien. Zo is ‘werkplezier’ veel eerder een behoefte die een verlangen voedt. Onze ervaringen kunnen daarin verder inzicht geven.

Verlangen op basis van ervaringen
Positieve ervaringen uit het verleden zijn een belangrijke bron voor verlangens. Neem de reclame van Jumbo, waarin de vader des huizes gretig aan de appeltaart begint en wij dat begrijpen omdat hij zulke geweldige herinneringen heeft aan de appeltaart van zijn moeder. Op eenzelfde manier worden verlangens versterkt bij mensen wanneer zij verhalen vertellen van hoogtepunten in het werk. Als je bijvoorbeeld terugdenkt aan die geweldige projectweek – waarin je hard gewerkt hebt met je collega’s en de leerlingen en waarin zo fantastisch geleerd werd dat het plezier ervan afspatte – dan wil je vaker soortgelijke activiteiten organiseren. En daarbij word je niet alleen enthousiast van je eigen verhalen; de ervaringen van anderen kunnen ook je verlangens aanwakkeren: dat wil ik ook!

Verlangen op basis van verbeelding
Als we hebben bedacht waar wij meer van willen en we op basis van ervaring het idee hebben dat er mogelijkheden zijn, dan kunnen wij ons verlangen gaan versterken door ons voor te stellen hoe het zou zijn als dat daadwerkelijk lukt. Hoe concreter je beeld is van de ideale situatie die je wilt bereiken, hoe sterker het verlangen wordt. Je hoort een enorm verschil in kracht tussen de uitspraken “Ik heb nog een vaag idee.” en “Ik zie het helemaal voor mij!”. De mensen die de laatste uitroep doen, staan klaar om het avontuur aan te gaan en stappen te zetten.

Verlangen op basis van proberen
Waar ervaringen uit het verleden ons verlangen voeden, doen nieuwe ervaringen dat ook. Als we een aanlokkelijk toekomstperspectief hebben, dan is het verlangen naar het zetten van de eerste stappen groot. Als je verandering wilt is het logisch dat je nieuwe dingen gaat proberen. Zoals de ‘methode-vrije-week’ die een schoolleider ooit introduceerde. Leerkrachten vonden dat spannend en eng. “Wat moeten we dan doen met die leerlingen?”, vroegen zij aan de schoolleider. Toch ging men samen andere lessen voorbereiden en achteraf was het de mooiste week van het jaar geweest. Men ervoer “Ik heb mijn vak weer terug!” en “Ik snap eindelijk weer waarvoor ik het doe.” Het smaakte naar meer en zo heeft de schoolleider de leerkrachten laten ervaren hoe het anders kan en is het verlangen aangewakkerd om vanuit vakmanschap boven de methodes te staan.

Verlangen op basis van progressie
Als je dan merkt dat zaken steeds beter gaan, dan wil je graag vasthouden wat je aan progressie hebt geboekt en waar mogelijk de weg omhoog verder voortzetten. De progressie versterkt het vertrouwen dat er meer mogelijk is. Dat merken bijvoorbeeld leiders als zij progressie maken in hun ontwikkeling als Waarderend Leider. Zij merken dat het werkt en willen er daardoor nog beter in worden. Werkdruk wordt in hun school niet meer als zodanig ervaren en werkplezier krijgt de overhand. Dergelijke vooruitgang voedt het verlangen om steeds meer momenten en manieren te vinden om Waarderend Leiderschap toe te passen en te verankeren in gespreksformulieren en andere structuren.

Waarom de volgordelijkheid belangrijk is
Om progressie te kunnen boeken, is actie nodig. Alles wat je niet probeert, mislukt sowieso, dus voor verandering moet je wat nieuws proberen. De drempel daarvoor wordt verlaagd als het gebaseerd is op een aanlokkelijk toekomstbeeld. Vertrouwen in die toekomst, haal je in de eerste plaats uit positieve ervaringen in het verleden. De volgorde van de fases in Waarderend Onderzoeken kennen niet voor niets bovenstaande volgorde. En iedere stap werkt het om het verlangen met vragen uit te diepen en te verhelderen. Als je daarmee niet verder komt, vraag je dan af in hoeverre je al bent aangesloten bij de eerste bronnen van verlangen. In hoeverre heb je daadwerkelijk iemands behoefte te pakken en is er zelfvertrouwen op basis van eerdere ervaringen?

Wil je reageren op deze blog? Laat je reactie dan hieronder achter.

Deel deze blog met je netwerk