Waar je begint als je patronen wilt veranderen
Voor ons vervolgprogramma “Patronen herkennen, waarderen en veranderen” gebruiken we onder andere de inzichten die Daniëlle Braun ons biedt in haar boek “Patronen”. Zij vertelt heel inspirerend over haar ervaringen en haar manier van kijken als antropoloog. Wat een van de meest wezenlijke inzichten is, is dat patronen als fractalen zijn: als je inzoomt op het grote plaatje, dan zie je hetzelfde plaatje terug op een kleiner niveau. Anders gezegd: patronen herhalen zich in alle lagen van een organisatie. Als je dat eenmaal door hebt, ga je het steeds vaker zien. Van de week kwam een wezenlijk voorbeeld daarvan aan de orde in een gesprek.
Het zou zomaar over jou kunnen gaan…
De beschrijving van de casus houd ik in verband met de vertrouwelijkheid heel algemeen. Mocht je naar aanleiding daarvan denken “Volgens mij gaat het over mijn organisatie!”, ontvang het dan vooral als een ‘wake-up call’. Want het is zowel zeer logisch en herkenbaar, als dat het een essentieel verhaal is voor iedere organisatie in het onderwijs.
Wat is de situatie?
Mijn gesprekspartner vertelde over de druk die de bestuurder op de organisatie legt. De school ligt namelijk onder de loep van de inspectie. Er moet echt wat veranderen en dus worden de nodige veranderingen doorgevoerd. Dat roept de weerstand op en de bestuurder heeft daar geen oren naar. Die vindt dat men vooral naar hem moet luisteren, want zijn hoofd ligt namelijk spreekwoordelijk op het hakblok. Wat daarbij heel logisch en herkenbaar is, is dat een leider vanuit de angst om gezichtsverlies te leiden zaken betweterig doordrukt.
Wat is het patroon?
Als ik vraag waarom de school onder de loep van de inspectie ligt, dan kan de eenvoudige conclusie getrokken worden dat de leerlingen er te weinig leren. Als we nu eens uitgaan van het feit dat hetzelfde plaatje zichtbaar wordt als je verder inzoomt, dan kun je je afvragen in hoeverre de docenten leren, zeker omdat het al even speelt. Vervolgens kun je afvragen in hoeverre het management dan leert. En als we helemaal inzoomen op te top, dan maakt de eerdere beschrijving wel duidelijk dat we te maken hebben met een bestuurder die in de weerstand zit en niet in de leerstand.
Het draait niet om schuld, wel om invloed
Met het duiden van het patroon, wijzen we geen schuldige aan. Patronen ontstaan en hebben de neiging om zichzelf in stand te houden. Ergens begint het en werkt het door in alle lagen. Je afvragen waar het begonnen is, is weinig helpend, want vaak zal dat niet eens meer te achterhalen zijn. Wat wel belangrijk is, is onderkennen dat het patroon contraproductief is en dat ergens de verandering moet beginnen. Dan is de constatering interessant, dat iets dat in een groep speelt, ook speelt op het niveau van het individu. Iets dat complex lijkt, kunnen we daarmee eenvoudig maken. Het veranderen van een patroon in de organisatie, begint bij het veranderen van het patroon bij jou als leider.
Waar begin je dan als leider?
In deze casus kunnen we het ook weer eenvoudig maken: het patroon dat je wilt, is dat in alle lagen van de organisatie het leren centraal staat. Dat vraagt op ieder niveau een verlangen om te willen weten wat het beste werkt. Het vraagt om nieuwsgierigheid naar de ander. Het vraagt om het stellen van vragen die richting geven aan het leerproces. Het vraagt open minds. En het vraagt boven alles om het bieden van veiligheid. Dat allemaal begint bij jou als leider. Dus je begint bij het feit dat het nu zo is en dat niemand daar schuld aan heeft en dat je er ook vanuit gaat dat niemand wil dat het zo blijft. Vervolgens kunnen we gaan onderzoeken waar dan het leren nog het meest plaatsvindt. Wat gebeurt daar? Wat werkt daar? Wat kunnen we daaruit leren? Als het weer mag gaan over leren in plaats van presteren, ga je zien hoe graag iedereen op school juist in die stand wil staan. Daarbij mogen er dingen misgaan, want alleen dan kan er iets nieuws ontstaan. Veiligheid is een voorwaarde om te kunnen leren en leren is een voorwaarde om te kunnen presteren.
Dat vraagt lef
Natuurlijk is het vervelend als de inspectie in je nek hijgt. Daarbij draagt zij juist bij aan het in stand houden van dit soort patronen in het onderwijs. Juist daarom is het zo belangrijk dat er in het onderwijs leiders op staan met lef. Die weigeren om in dat patroon mee te gaan en uit volle overtuiging kiezen voor het inzetten van patronen die veiligheid en leren centraal stellen. Want dan komt het potentieel van de school en de leerlingen echt tot bloei.
Deel deze pagina met je netwerk: