Inleiding op een pleidooi
Sla de gemiddelde schoolgids er maar op na. Je komt minimaal 30 keer het woord ‘zorg’ tegen. Dat is normaal als het gaat om het ‘verzorgen’ van onderwijs. Het is mooi als het over ‘kwaliteitszorg’ gaat. Het is zelfs lovenswaardig als het om ‘zorgvuldigheid’ gaat. Het is evenwel desastreus in al die andere kreten als Zorgplan, Zorgplicht, Zorgvraag, Zorg-Advies-Team, Zorgarrangement en Zorgleerling.

Dit is een pleidooi om het woord ‘zorg’ in die context volledig te elimineren.

Zorg = probleem
Sowieso heb ik al iets tegen het woord ‘zorg’ omdat het problematiseert waar docenten en leerkrachten tegenaan lopen. Het is exemplarisch voor het ‘deficit-denken’ in het onderwijs, het denken in tekorten, in wat er niet is: er is iets mis met de leerling. Zorgen gaan altijd over afwijkingen van wat als ‘normaal’ wordt gezien. Er ontstaat behoefte aan een diagnose, want wij willen het probleem begrijpen. Het idee dat je het kan verhelpen als je de oorzaak kent, gaat voorbij aan het feit dat mensen daarvoor te complex zijn.

Zorg = probleem + emotie
Wat ‘zorg’ als term bij mij extra rillingen bezorgt, is de emotionele lading die ermee gepaard gaat. Die lading maakt dat problemen heel zwaar worden neergezet. De emotie is natuurlijk volkomen begrijpelijk. Het komt voort uit de passie voor en betrokkenheid bij de kinderen. Je gunt ze het allerbeste. En nergens komen passie en pijn zo dicht bij elkaar als wanneer leerkrachten en docenten zich zorgen gaan maken over een leerling. Helaas werkt die zware lading totaal averechts: het haalt niet het beste in mensen naar boven.

Zorg vergroot het probleem
Wanneer leerkrachten en docenten vanuit zorg naar een kind gaan kijken, bestaat het risico dat zij juist die dingen gaan doen die de problemen alleen maar vergroten. Als je problemen onderzoekt, vindt je meer problemen. Daarbij voelen kinderen heel goed aan hoe er naar hen gekeken wordt en zij gedragen zich naar de verwachtingen die leerkrachten en docenten van hen hebben. Als er een vergrootglas wordt gelegd op je tekortkomingen, ga je alleen maar slechter presteren.

Zorg verstoort de verhoudingen
Als leerkrachten en docenten vervolgens ouders benaderen met hun zorgen, wordt een probleem heel zwaar aangezet. Het kan zijn dat de ouders zich dan eveneens zorgen gaan maken, waardoor zij besmet raken met de probleembenadering en zelf ook handelingsverlegen worden. Of het kan zijn dat zij hun kind in het geheel niet herkennen in het zwaar aangezette probleem. Geregeld is dat het begin van een escalatie waarin ouders en leerkrachten elkaar in toenemende mate niet gaan begrijpen en in een conflict raken.

Zorg maakt afhankelijk
Wanneer leerkrachten en docenten zorgen hebben over een leerling, zien zij eigenlijk iemand die afhankelijk is en geholpen moet worden. Het risico bestaat dat zij dan onbewust de ‘redderrol’ op zich nemen, de verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces onthouden en het kind juist afhankelijk maken. Dat is desastreus voor hun ontwikkeling. Redders die kinderen zielig vinden, lopen het risico slachtoffers te maken. Dan wordt een drama gecreëerd waarin niet zelden ouders de rol van dader krijgen. Waar het ook begint, zorg is één van de motoren van de Dramadriehoek.

Een alternatief paradigma
Ik ben voor een ‘zorgvrije’ school waar kinderen zich ‘zorgeloos’ kunnen ontwikkelen. Mijns inziens leidt de term ‘zorg’ in het onderwijs onbedoeld tot processen die kinderen eerder kansen ontnemen dan bieden. Wat is dan het alternatief? In de eerste plaats is het van belang om op een totaal andere manier te kijken naar kinderen. Dat je iets als een probleem ervaart, komt voort uit het feit dat je droom wordt gefrustreerd om het kind op zijn best te ontwikkelen. Dan is het juist zaak om bij je droom te blijven, bij je liefde voor het kind. Een afwijking van de standaard, is vaak geen afwijking in de ontwikkeling, maar een andere manier van leren, kijken, denken en ontwikkelen. Probeer niet het probleem te begrijpen, maar de leerling. Hoe leert die? Hoe neemt die waar? Wanneer is die op zijn best? Wat werkt in diens ontwikkeling tot nu toe?

Waarmee moet ‘zorg’ worden vervangen?
Bovenstaande vragen zijn bijvoorbeeld ‘Potentieelvragen’ waar een ‘Ontwikkel-Advies-Team’ zich over buigt…, of een ‘Leerweg-Advies-Team’… Je wordt uitgenodigd om te kijken, vanuit een ‘Aandachtsplicht’: de plicht om aandacht te geven aan wat groeien kan… Het potentieel dat je ziet en wat werkt om het te laten bloeien, zet je in een ‘Perspectiefplan’… Van daaruit kan je ‘Ontwikkelarrangementen’ aanbieden… Het zijn zomaar wat suggesties.

Ik daag je uit: wat is jouw alternatief?
Wat zou jij voorstellen als alternatieve termen? Ik ben zeer benieuwd. Graag hoor ik ideeën en voorstellen voor kreten die passen bij de potentieel- en progressiegericht benadering van vraagstukken rond leerlingen. Hoewel ik nog aarzelend ben over de alternatieve termen, ben ik zeker van deze manier van denken en onderzoeken om kinderen in het onderwijs te laten schitteren.

Reageren?
Wil je reageren op mijn vraag of dit pleidooi? Dat kan onder aan deze pagina. Ik kijk uit naar je reactie. In de volgende blog zal ik de aangedragen suggesties delen. Je mag dit bericht ook delen in je netwerk: