Welk beleid wel bijdraagt aan veiligheid

Er was een hoop over te doen rond het Eurovisie Songfestival: veiligheid. De EBU voerde een zerotolerancebeleid uit en besloot tot het buitensluiten van Joost Klein. Mijn eerste reactie daarop kon ik op LinkedIn kwijt, waar het veel weerklank vond. Verder nabeschouwend zie ik in het voorval een weerslag van de manier waarop de laatste tijd vaker met veiligheid en incidenten wordt omgegaan. Een manier die averechts werkt. Omdat er een wet aankomt die van scholen veiligheidsbeleid eist die daarop gebaseerd is, voel ik de noodzaak om er dieper op in te gaan.

Je krijgt juist wat je wilt vermijden
Het valt mij de laatste tijd steeds meer op: de aandacht die mensen besteden aan grensoverschrijdend gedrag leidt tot een intolerantie waarmee nieuwe grenzen worden overschreden. Het komt voort uit een behoefte aan veiligheid, wat in de basis legitiem is. Alleen wordt dat in de praktijk vertaald als het vrij zijn van incidenten en daarmee wordt niet alleen de plank misgeslagen, het maakt de situatie juist erger. Want als we ons richten op het vermijden van incidenten, ontstaat er juist meer gedoe. Dat heeft belangrijke implicaties voor een nieuwe wet waar scholen vanaf 2025 waarschijnlijk aan moeten voldoen: de Wet vrij en veilig onderwijs.

Dus daar moet je geen beleid van maken
De bedoeling van de wet is dat de sociale veiligheid verbeterd wordt en dat scholen dat doen door onveiligheid in beeld te brengen en te verminderen. In de wet staan verplichtingen op het gebied van monitoring, de registratie en melding van incidenten en het afhandelen van klachten. Dit alles met de bedoeling dat men door een integrale aanpak incidenten gaat voorkomen. Het risico van de wet is niet alleen dat je juist meer krijgt van wat je wilt vermijden. Het is vooral dat het haaks staat op het creëren van een leeromgeving.

Veiligheid is er juist om risico’s te nemen
Maar veiligheid is toch nodig om te kunnen leren? Ja zeker, doch wel met de bedoeling dat leerlingen daardoor dingen gaan durven. Het gaat dus juist over het bieden van veiligheid waardoor zij risico’s durven nemen. Leren gaat gepaard met vallen en opstaan. Leraren hebben die veiligheid ook nodig om geweldig onderwijs te maken, zodat zij hun autonomie durven nemen. Veiligheidsbeleid gaat dus over voorzorgsmaatregelen die worden genomen met de bedoeling dat het mis kan en mag gaan, want dan kan er juist iets nieuws ontstaan. Zoals in een klimpark, waar kinderen spannende trajecten durven afleggen omdat ze een helm op hebben en aan een kabel vastzitten met een tuigje. Zo leren ze veel over hun kracht, evenwicht en behendigheid.

Om jezelf te laten kennen
Mensen willen er graag bij horen en hebben een inherente angst voor afwijzing. Dat maakt dat het eng kan zijn om jezelf te laten zien. Om te vertellen wat je moeilijk vindt of juist makkelijk. Om te vertellen wat je dwars zit of wat je juist heel fijn vindt. Toch is dat noodzakelijk, want leren is in belangrijke mate het opdoen van zelfkennis. Dan is het nodig dat je jezelf laat kennen. Maar juist de dingen die voor ons essentieel zijn, vinden we spannend om te delen. Want het oordeel van anderen daarover, kan ervaren worden als een afwijzingen. Buitensluiting is de ultieme onveiligheid. Daarom kan veiligheidsbeleid nooit zero tolerance zijn en tot buitensluiting leiden. Het hoort juist tolerant te zijn en tot inclusie te leiden: iedereen hoort er hoe dan ook bij.

Veiligheid is dat echt alles er mag zijn
Daarom begint veiligheid met de mindset en houding dat alles er mag zijn. En dan bedoel ik ook echt alles: iedere mening, ieder gevoel, ieder idee, ook al stuiten ze je tegen de borst. Dus gek genoeg ook de meningen, gevoelens en ideeën die je als afwijzend en bedreigend kunt ervaren. Want als het in alle openheid er is, dan is het bespreekbaar. En alleen meningen, gevoelens en ideeën die bespreekbaar zijn, zijn beïnvloedbaar. Veiligheid is dan ook geen voorwaarde vooraf. Het is de uitkomst van een goed proces tussen mensen. Veiligheidsbeleid hoort dan ook te gaan over het sturen van dat proces.

Zodat we elkaar echt kunnen begrijpen
Al die meningen, gevoelens en ideeën komen voort uit een verhaal. Iedereen heeft een verhaal en meestal kennen we die niet en hebben we er wel een oordeel over. Voor iedereen is het eigen verhaal logisch. Dus als alles er mag zijn, dan kunnen we ook nieuwsgierig zijn naar dat verhaal. Wat zit er achter iemands mening, gevoel of idee? Juist als die hebben geleid tot grensoverschrijdend gedrag is dat essentieel. Want als wij ons best doen om de ander te begrijpen, gaat die zichzelf beter begrijpen en zien dat er ook andere keuzes zijn.

En ervan kunnen leren
Op school is grensoverschrijdend gedrag dagelijkse kost, want leerlingen zoeken grenzen op, zowel die van henzelf als die van anderen. Dat leidt tot botsingen en conflicten. Die zijn er om van te leren. Waarbij we ook weten: emoties komen van rechts, die hebben voorrang. Want onder invloed van emoties daalt ons logisch redeneervermogen. Daarom zeggen en doen we domme dingen als we boos zijn. Als de emotie er mag zijn, dan kan die verdwijnen. Dan komen we van de weerstand weer in de leerstand. En dan blijkt dat ze vaak heel graag een andere keus hadden gemaakt en beter met elkaar rekening hadden willen houden. Want we hebben allemaal de beste intenties. Een schoolleider op LinkedIn zei over het incident met Joost Klein: als er een juf bij was geweest was het al opgehouden voor het begonnen was.

Hoe we kunnen verbinden
Dit leerproces is essentieel, omdat we daarvan leren hoe we in de onderlinge interactie op een positieve manier invloed kunnen hebben op elkaar. Want al het gedrag dat grof de grenzen overschrijdt, komt voort uit onmacht. Alleen uit onmacht grijpen mensen naar machtsmiddelen. Die heb je niet nodig als je de aandacht hebt. Als je gezien en gehoord wordt. Dat begreep een groep schoolleiders die ik trainde in de waarderende aanpak terdege. Halverwege besloten die om de naam van hun werkgroep te veranderen van “Veiligheid en incidenten” naar “Veiligheid door verbinding”. Het mooie was dat zij vervolgens de meest geraadpleegde en effectieve werkgroep werden. Veiligheid door te focussen op wat je vooral wel wilt.