Aan het eind van het jaar werden we getrakteerd op twee speeches van twee Nederlandse Leiders: Mark Rutte en Koning Willem-Alexander. Allebei spraken zij over de toestand in de wereld en waar onze invloed ligt om daar wat aan te doen. In beide verhalen werd het vertrouwen uitgesproken in ons potentieel om daadwerkelijk wat te kunnen betekenen. En toch stonden deze verhalen haaks op elkaar. Hoewel Mark Rutte optimistische wel-taal sprak, was de kersttoespraak van de koning veel meer een toonbeeld van Waarderend Leiderschap.

We moeten voorbereid zijn op oorlog
Dat is wat in de kern de boodschap van Mark Rutte was. “Ik zal eerlijk zijn: de veiligheidssituatie ziet er niet goed uit. Het is ongetwijfeld de slechtste in mijn leven”, erkende hij. En: “Nee, we zijn niet in oorlog. Maar we zijn zeker ook niet in vrede.” Hij ziet een groeiende dreiging vanuit Rusland en China en de NAVO loopt in zijn ogen daarop achter. Burgers roept hij op om hun stem te laten horen richting politiek, banken en pensioenfondsen en te vertellen dat er meer geïnvesteerd moet worden in onze defensie.

Om oorlog te voorkomen
Want, redeneert hij, een sterke defensie garandeert onze veiligheid en daarmee beschermen wij onze vrijheid, democratie en welvaart. De NAVO moet zo afschrikwekkend zijn, dat anderen nooit zullen overwegen om ons aan te vallen. Hij gelooft dat we dat kunnen, want dat hebben we eerder gedaan. Daar klinkt vertrouwen uit. Meer investeren, meer veiligheid… dat klinkt positief. Maar toch…

Krijgen we dan ook vrede?
Het voorkomen van oorlog is een niet-doel en als daar de aandacht op gericht is, krijg je meestal juist wat je wilt vermijden. Met genoeg afschrikking hoeft het niet uit te monden in wapengekletter, alleen heb je dan wel een koude oorlog. Dat hebben we eerder ervaren en in mijn beleving ging dat gepaard met een constant sluimerend gevoel van dreiging, dat allesbehalve vredig aanvoelde. Schieten we er dan iets mee op? Want zoals Mark Rutte zei, we zitten nu al in de situatie dat er geen oorlog is, maar ook geen vrede.

We hebben wel ervaring met vrede
Vanuit het waarderend perspectief vinden we het interessant om inzichten op te doen uit de momenten waarop we het dichts bij onze verlangens waren. Want er zijn mooie hoogtepunten in de mensheid. Na de tweede wereldoorlog is de VN opgericht en zijn universele mensenrechten opgesteld. Er is een Marchallplan gekomen, die democratieën heeft gesteund door de economie te stimuleren. Dat leidde uiteindelijk tot het meest succesvolle vredesproject ooit: het ontstaan van de EEG en daarna de EU. Landen die een eeuwenlange historie van oorlog hadden, werden hechte partners van elkaar. Duidelijke universele kaders, samenwerking en het delen van welvaart bleken effectieve ingrediënten voor vrede.

Maar zijn wij wel voorbereid op vrede?
De val van de Berlijnse muur was een ander mooi keerpunt in de geschiedenis. De ontlading daarvan leidde tot de nodige ontspanning in de verhoudingen tussen oost en west. We zouden toegaan naar een nieuwe wereldorde en er brak een periode aan van optimisme en voorspoed. Dat optimisme duurde relatief kort, want na de eeuwwisseling werden we op allerlei fronten geconfronteerd met groeiende onvrede. We kregen te maken met terrorisme, diverse crisissen en de opkomst van populistische politici die onvrede verder aanwakkerden. Dus kijkend naar die ontwikkelingen, vraag ik mij eerder af: zijn wij wel voorbereid op vrede?

De koning gaf erkenning voor onvrede
Wat sterk was aan de speech van Koning Willem Alexander, is dat hij erkenning gaf voor de onvrede die mensen het afgelopen jaar konden ervaren. “Wie naar de vele breuklijnen in onze wereld kijkt, kan intens naar die vrede verlangen. Wat zijn we er momenteel ver vanaf! De spanningen zijn voelbaar, internationaal en in eigen land. En dat maakt ons rusteloos. Waar vind je houvast? Wie kun je nog vertrouwen? Veel mensen voelen zich onbegrepen, ongewenst, onbeschermd.” Heel knap om woorden te vinden waar veel mensen zich in kunnen herkennen.

De mens met de onvrede mag er zijn
De koning was daarbij expliciet naar de Joodse en de Moslimgemeenschap, waarbij hij vertelde hoe hij steeds persoonlijk geraakt werd door de verhalen die hij hoorde. Want: “Jezelf zijn en gewoon vreedzaam laten zien wie je bent. Het zou voor iedereen vanzelfsprekend moeten zijn in Nederland.” Hij wil duidelijk iedereen ook dat gevoel geven en vraagt expliciet om te blijven en ons land als eigen te zien. “Tegen wie zich geraakt voelt, zeg ik: wees weerbaar en laat u niet uit het veld slaan. Wees trots op de bijdrage die u aan de samenleving levert! Besef dat u van grote waarde bent.” Daarbij benoemt hij ook de basisregels die respect verdienen omdat die maken dat iedereen er mag zijn.

Want er zit ook een andere mens in ons
De koning draait daarnaast gevoelens van onmacht om en maakt duidelijk wat wij wel kunnen doen: “Het oplossen van de grote wereldproblemen en de bittere conflicten elders gaat onze macht te boven. Maar zijn we daarmee machteloos? Nee, beslist niet! Want wat we wél kunnen doen, is zorgen dat we de verbittering en de haat niet importeren in onze straten. Wéérbaar zijn tegen alles wat ons uit elkaar drijft.” Waarbij hij aangeeft hoe we anders naar elkaar kunnen kijken: “We hoeven elkaars overtuigingen en opvattingen niet te delen. Als we ons maar realiseren dat anderen, net als wij, mensen zijn van vlees en bloed. Met herkenbare emoties.” Daar begint het, want: “Zodra we elkaars pijn en elkaars verlangen zien, ontstaat ruimte voor begrip. En begrip zorgt voor verbinding. Laten we bij alle verschillen van mening ook op zoek gaan naar het menselijke dat ons samenbrengt.” De koning verwoordt het als een potentieel dat in ons allemaal zit, waarmee we het verschil kunnen maken: “In die aandacht voor elkaar schuilt ons vermogen om iets van de pijn van anderen – en daarmee ook van onszelf – te verlichten.”

Met Waarderend Leiderschap kunnen we ons voorbereiden
De toespraak van Koning Willem-Alexander vind ik al met al een prachtig voorbeeld van Waarderend Leiderschap. Hij geeft erkenning voor de onvrede die er speelt en daarmee ook aan het achterliggende verlangen om gezien en gehoord te worden. Iedereen mag er zijn en daarnaast spreekt hij het geloof uit dat iedereen de mogelijkheid heeft om invloed uit te oefenen en vrede dichterbij te brengen. Daarin zijn het anders kijken, het onderzoeken, het luisteren en teruggeven wat je begrijpt helpend. Als mensheid zijn we nog niet voorbereid op vrede, maar in ieder mens zit het potentieel om bij te dragen en daarin een leidende rol te spelen.

Wij wensen iedereen het komende jaar momenten toe waarin je de vrede in jezelf en je eigen omgeving een beetje meer waar kunt maken.